استاد «محمدرضا شجریان» و آهنگسازی

 

موسیقی نو: حمیدرضا ولیان؛ آهنگسازی یکی از شاخه های مستقل موسیقی است که نیازمند مهارت و اشراف بر ریتم و نغمه ها و بیش از آن اوزان و معانی شعر است. در موسیقی کلاسیک ایران، آهنگسازان به نام، شاهکارهای جاویدانی را خلق کردند که هر یک دهه ها در خاطره چندین نسل باقی ماند و هنوز هم نسل جوان از شنیدن آن ها لذت می برد.

عارف قزوینی ، شیدا، صبا، علینقی وزیری، علی تجویدی، فرامرز پایور، عمایون خرم، پرویز مشکاتیان ، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و بسیاری دیگر، که برخی آثارشان، نه در بین اهالی موسیقی، که در میان عامه مردم کوچه و بازار، زمزمه می شود.

اگر مروری بر فهرست آهنگسازان  موسیقی کلاسیک ایرانی کنیم، قریب به اتفاق همه آن ها، نوازندگانی بودند که بدلیل مهارت و توانایی شان در موسیقی، به ساحت آهنگ سازی نیز وارد شدند. اما در بین فهرست آهنگسازان یکصد ساله اخیر کمتر پیش آمده که خواننده ای آهنگی بسازد و با تنطیم یک آهنگساز تصنیفی اجرا شود. البته در سایر انواع موسیقی در ایران مانند موسیقی پاپ، این موضوع سابقه دارد. از معدود خوانندگان موسیقی کلاسیک ایرانی، که فراوانی شان به شمار انگشتان یک دست هم نمی رسد نام «محمدرضا شجریان» را می توان به عنوان آهنگساز هم دید.

روح جستجوگر، شناخت شعر و تسلط بر دستگاه ها، گوشه های موسیقی ایرانی و آشنایی با سازها، شجریان را قادر به آهنگسازی کرد. آهنگ هایی که با شنیدن آن ها می توان لطافت روحی و احساسی اش را نیز در آن ها دید. شورآفرینی و شوریدگی شجریان را در آهنگسازی اش می توان شنید. بی تردید، زمانی که شجریان آهنگ می ساخت، دوره ای بود که اساتید برجسته و بزرگی، در عرصه آهنگسازی، در موسیقی کلاسیک ایران، فعالیت می کردند و آهنگسازی خواننده جوانی، همچون محمدرضا شجریان، برای برخی پذیرفتنی نبود، اما قوت و قدرت آهنگسازی او و شناخت درستش از تلفیق شعر و موسیقی، میدان را برای حضور او در عرصه آهنگسازی فراهم می کرد.

از آهنگ هایی که شجریان در دوران فعالیتش در رادیو در دهه ۵۰ ساخت می توان، به تصنیف «خاکستر» اشاره کرد که بر روی شعر «محمدحسین صفای فریدنی» معروف به «صفای اصفهانی»، ساخت. این تصنیف، را استاد فرهاد فخرالدینی، در برنامه گل های شماره ۱۷۶، برای ارکستر ملی،تنظیم و شجریان اجرا کرد.

او که تصنیف خوانی را به صورت خصوصی نزد استاد بی نظیری همچون «عبدالله خان دوامی»، آموخت به ظرایف تصنیف خوانی اِشرافی داشت که کمتر خواننده ای به آن دست یافت. ثبت و ضبط و نت نوشت ۱۴۰ تصنیف اختصاصی از دوره های گذشته ایران، دستاورد پژوهشی و ماندگار دیگریست که علاوه بر آوره های فنی و تکنیکی برای اجرای تصنیف توسط شجریان، موجب حفظ میراث ماندگاری از تاریخ تصانیف ایران برای اهالی موسیقی شد. مجموعه ارزشمندی که حاصل مراجعه مکرر شجریان نزد استاد دوامی و تعامل و روابط ویژه ای بود که بین او و استادش برقرار شد. روابطی که باعث شد شجریان، در سال های پایانی عمر دوامی، همواره به احوالات و نیازهای شخصی استاد دوامی نیز توجه کند. امیدواریم این مجموعه ارزشمند که حاصل تلاش محققانه استاد شجریان است بزودی در اختیار هنرجویان و علاقه مندان به موسیقی کلاسیک ایران قرار گیردتا تحولی در تصنیف خوانی را فراهم سازد.

مسیر آهنگ سازی استاد شجریان در سال های بعد نیز ادامه یافت. شاید بتوان دهه ۷۰ را که دوران طلایی اجراهای اوست دوران طلایی آهنگ سازی اش نیز دانست. ساخت تصنیف هایی مانند: می دانم و آسمان عشق در آلبوم «آسمان عشق»؛ خم زلف در آلبوم «یاد ایام»؛ صنما و یعنی چه در آلبوم «دل مجنون»؛ بی همزبان در آلبوم «سرو چمان»؛ ساز و آواز خاوران و دلکش وسخن عشق در کنسرت دبی با گروه شهناز؛ قطعه پنج ضربی، درفراق، باده عشق در آلبوم غوغای عشقبازان، برخی از ساخته های استاد محمدرضا شجریان در مقام آهنگسازی است.

قطعات متعدد دیگری از استاد، که به صورت اتود اولیه بر روی نوار کاست ضبط شد و امکان و مجال ساخت و تنظیم نیافت هم کم نیست که شاید در آینده تصانیفی را با صدای همایون شجریان بشنویم، که آهنگش را پدر ساخته بود.

 

 

بخش دیگری از پرونده اختصاصی ویژه استاد شجریان که به ابعاد متنوع زندگی هنری او اختصاص دارد در روزهای بعد تقدیم حضورتان خواهدشد.