آشنایی با ساز کهن « شمشال »/عکس
موسیقی نو: سازهای زیادی در قدیم و در موسیقی اصیل اقوام ایرانی رواج داشته که هم اکنون یا دیگر خبری از آنها نیست یا به ندرت نوازنده ای از آنها استفاده می کند. ساز شمشال از آن دسته سازهاست که در این مطلب به معرفی آن می پردازیم.
شمشال از دسته سازهای بادی به شمار می رود. می توان گفت این ساز قدیمی‌ترین نوع از سازهای بادی است که در مناطق غربی ایران و در بین اقوام کُرد، لُر و لک رواج دارد. نواختن این ساز بیشتر در میان چوپانان و کوه‌نشینان کرد رایج است.
قدمت ساز
قدمت این ساز چنان زیاد است که می‌توان شمشال را مادر سازهای بادی نامید.
از شهرنشینی قوم کرد ۶ هزار سال می‌گذرد و به گفته هنرمندان این دیار شمشال قدیمی‌ترین ساز عجین با زندگی این قوم بوده است.
ساختار ساز شمشال
شمشال، ساختمان ابتدایی و بسیار ساده‌ای دارد. به شکل یک لوله به طول ۴۵ تا ۵۰ سانتیمتر و قطری به اندازه یک و نیم تا ۲ سانتیمتر با شش سوراخ روی ساز و یک سوراخ در پشت آن.
ساز شمشال
شمشال در گذشته از چوب، نی یا استخوان بال پرندگان بزرگ ساخته می‌شد، امروزه این ساز از برنج یا مسوار (آلیاژ مس و قلع) ساخته می‌شود.
پیش از این و در زمانی که شمشال از نی ساخته می‌شد برای استحکام بیشتر ساز، شاخه‌ای از درخت آلبالو به اندازه و قطر حدودی نی آماده می‌کردند و سپس پوسته رویی شاخه آلبالو را کنده و با ظرافت به روی شمشال می‌چسباندند. این کار باعث زیبایی و همچنین طول عمر ساز می‌شد.
کاربرد ساز
با شمشال مقام‌های موسیقی کردی اجرا می‌شود، این ساز همچنین در مراسم عروسی به همراه تنبک یا دایره و در جاهایی با همراهی دف در اجرای رقص کردی نیز کاربرد فراوانی دارد.
نحوه نواختن شمشال به این صورت است که ساز را به شکل مایل بر روی لب‌ها می‌گذارند و می‌دمند بر اثر برخورد هوا با لبه شمشال صدایی زیبا تولید می‌شود که ترکیبی از صدای بم و زیر است.
از خصوصیات نوازندگی شمشال حالت نفس‌برگردان یا دمکش است. با این تکنیک می‌توان صدایی ممتد ایجاد کرد و هم‌زمان با نفس کشیدن از راه بینی هوا را در دهان برای هدایت به سمت شمشال ذخیره کرد.
از معروف‌ترین نوازندگان این ساز، می‌توان به قادر عبدالله‌زاده معروف به «قاله مه‌ره» اشاره کرد.
قادر عبدالله زاده
