موسیقی نو: ساز بادی ساکسیفون (saxophone) در دسته‌بندی سازهای بادی، بادی چوبی، ایروفون (aerophone) قرار داده می‌شود. ساکسیفون یک ساز تک زبانه‌ای یا یک زبانه‌ای یا تک قمیشی (single reed)، بادی چوبی است که اولین بار در سال ۱۸۴۰ توسط آدولف ساکس اختراع شد و به اختصار نام او، نام این ساز را ساکسیفون یا ساکسفون نامیدند.
ساکسیفون از یک دهانه (mouthpiece) لوله فلزی مخروطی، کلیدهای انگشتی تشکیل شده است که در اثر عبور هوا از داخل ساز، reed یا قمیش شروع به ارتعاش می کند. صدا در اثر عبور در داخل بدنه اصلی ساز امپلی‌فای می‌شود. ساکسیفون‌ها متشکل از قسمت‌ها و اجزای متعددی بوده که هر یک جداگانه ساخته می‌شوند و سپس به هم متصل می‌شوند.
اگرچه ساکسیفون‌ها از برنج (یا سایر فلزات) ساخته شده‌اند اما با توجه به نوع صدای آنها و نحوه نواخته شدنشان به عنوان سازهای بادی چوبی شناخته می‌شوند.
جالب است به دلیل صدای بلند و حماسی ای که این ساز دارد در مجالس رسمی، در رژه های نظامی و مجالس نظامی از این ساز بادی استفاده می کنند و این ساز حسی حماسی و وطن پرستانه ایجاد می کند که دلیل استفاده آن در رژه ها و مراسم نیز همین می باشد.
تاریخچه ساکسفون
اگرچه بسیاری از سازهای امروز نتیجه تغییرات مداوم سازها و نمونه های اولیه در طی سال‌های متمادی هستند و نمی‌توان اختراع بسیاری از آنها را به شخص خاصی نسبت داد ولی ساکسیفون توسط یک شخص خاص به نام آدولف ساکس (Adolphe Sax) اختراع شد و به همین دلیل این نام را به خودش گرفت. آدولف یک سازنده ساز بود که تا سن ۲۰ سالگی، یک کلارینت و دو فلوت از جنس عاج، ساخته بود و با ابداع یک سیستم کاملاً جدید برای کلارینت آن را بهبود بخشید. همچنین او باس کلارینت را بازنگری و بازسازی کرد و دریچه‌های پیستون به کورنت اضافه کرد. در این دوران او برخی از کلارینت‌ها، فلوت‌ها و سایر سازهای موسیقی با کیفیت بالا را اختراع کرد. همچنین بسیاری وی را مخترع آنچه که امروزه به عنوان ترومپت شناخته می‌شود، می‌دانند. او در سال ۱۸۴۱ میلادی اولین مدل قابل استفاده از ساکسیفون را اختراع کرد.
زمانی که آدولف ساکس تصمیم به ساخت ساکسیفون گرفت، در پی ابداع سازی بود که بتواند صداهای ارکسترال سازهای بادی چوبی را با سازهای برنجی ترکیب کند. ساز جدید او دارای کیفیت تن (tone quality) سازهای بادی چوبی و قدرت ساز برنجی بود. اولین ساکسیفون ساخت وی، یک ساکسیفون باس بزرگ بود و از آنجا که شکلی مخروطی نیاز داشت، ساخت این ساز از فلز برنج راحت‌تر از ساخت آن از چوب بود. در ۲۰ مارس سال ۱۸۴۶ ساکس اختراع خودش را ثبت کرد. ساکسیفون‌های کوچک‌تر همانند آلتو و تنور کمی بعد از آن اختراع شدند.
علاوه بر تهور وی در ساخت سازها، ساکس همچنین یک کارآفرین و پیش‌رو بود. برای ترویج ساز جدیدش، او رقابتی بین رسته پیاده نظام سنتی فرانسه و رسته دیگری که سازش را استفاده می کرد، راه انداخت. رسته نظامی که ساز ساخته ساکس را می‌نواخت این رقابت را برد و ارتش رسماً ساکسیفون را در داخل باندهایش پذیرفت که این خود سطح بالایی از مخالفت و خشم را نسبت به ساکس برانگیخت و بسیاری از سازندگان سازها و موسیقیدان‌ها ساکسیفون را به عنوان یک ساز قابل قبول رد کردند و از نواختن یا تولید آن امتناع کردند که این امر مانع از استفاده از ساکسیفون با هدف اصلی آن یعنی استفاده در ارکستر شد.
بسیاری از آهنگسازان تحت تأثیر صدای ساکسیفون قرار گرفتند و به تدریج آن را در قطعات موسیقی‌هایشان به کار گرفتند. این ساز همه کاره (تطبیق‌پذیر) در سبک‌های مختلف موسیقی مورد استفاده قرار گرفت. به عنوان مثال این ساز در اپرایی همانند Bizet’s VArlesienne و همچنین قطعه ارکسترال راول (Ravel)، بولرو (Bolero) استفاده شده است. در ایالت متحده آمریکا این ساز توسط جی پی سوزا (J. P. Sousa) که از ساکسیفون به صورت گسترده در قطعات مراسم رژه مورد استفاده قرار گرفت، معروف شد.
پتانسیل واقعی ساکس توسط موسیقی‌دان‌های جز (Jazz) در طی دهه‌های ابتدایی قرن ۱۹۰۰ میلادی شناخته شد. هنرمندانی همانند چارلی پارکر (Charlie Parker) و جان کولتران (John Coltrane) برای تبدیل شدن ساکسیفون به محبوب‌ترین ساز تکنوازی چوبی بادی برای جز (Jazz) نقش به سزایی داشتند. صدای ساکسیفون این دو نوازنده کاملاً متفاوت و منحصربه‌فرد بود که این صدای منحصربه‌فرد نتیجه مواد و ساختارهای مختلف دهانه، سختی زبانه (قمیش) و نحوه قرارگیری دهان نوازنده روی ساز است. دهانه ساکسیفون برای موسیقی‌دان‌های جاز بهبود یافته، بنابراین صدای تولیدی از ساز بلندتر است.
جنس ساز ساکسیفون
بسیاری از ساکسیفون‌ها در گذشته و حال حاضر از فلز برنج ساخته شده‌اند ولی با این وجود ساکسیفون‌ها به عنوان سازهای بادی چوبی در نظر گرفته می‌شوند، به طوریکه برخلاف سازهای برنجی که صدا توسط لب‌های نوازنده در مقابل دهانه تولید می‌شود در ساز ساکسیفون نوسان کردن زبانه (قمیش) باعث این امر می‌گردد.
ساز بادی ساکسیفون عمدتاً با برنج ساخته می شود. برنج آلیاژی متشکل از فلزات مس، قلع، نیکل و روی است. رایج‌ترین برنج مورد استفاده در ساخت ساکسیفون دارای ۷۰ درصد مس و ۳۰ درصد روی است. دیگر انواع آن شامل برنج طلایی و برنج نقره‌ای است که نسبت‌های این فلزات در این آلیاژها متفاوت است. وجود فلز روی در برنج این آلیاژ را در دماهای پائین‌تر قابل استفاده ساخته است. برخی سازندگان سفارشی برای قسمت‌های مختلف ساکسیفون از آلیاژهای ویژه استفاده می‌کنند. مقادیر کمی آرسنیک یا فسفر نیز ممکن است به برنج اضافه شود تا استفاده از برنج را در ساخت لوله‌های برنجی راحت‌تر سازد.
سایر مواد نیز در ساخت ساز بادی ساکسیفون مورد استفاده قرار می‌گیرند. بسیاری از پیچ‌ها از فولاد ضد زنگ ساخته می‌شوند. چوب‌پنبه برای همتراز کردن درزها و water key استفاده می‌شوند. در برخی موارد موم نیز در این درزها استفاده می‌شود. دهانه‌ها می‌توانند از مواد مختلفی ساخته شوند، به هر حال مواد مورد استفاده در دهنه تأثیر چندانی روی صدا ندارند. معمول‌ترین ماده، لاستیک سیاه و سخت یا کائچو (ابونیت) است. دهانه‌های شیشه‌ای یا فلزی نیز موجود هستند. تشدیدکننده‌های پلاستیکی ساخته شده و ساز اغلب با لاک‌الکل پوشانده می‌شود. روکش‌های نیکلی روی کلیدها به تقویت و جذابیت آنها کمک می‌کند.
انواع ساز ساکسیفون
آلتو
این نوع ساز از مشهور ترین و شایع ترین ساکسیفون ها می باشد که اندازه آن متوسط می باشد این نوع ساز را بهترین ساز بادی برای مبتدیان و تازه کاران می دانند و خوبی این ساز برای تازه کار ها کوچک بودن دهنی آنها می باشد و همچنین کلید E شکل آن جهت تنظیم تخت بسیار آسان و ساده شده است. از نوازندگان ساز آلتو می توان به افراد مشهوری همچون کنی گارت، فیل وودز و سانبورن اشاره کرد.
تنور
این نوع ساز نسبت به آلتو بزرگ تر است و صدای صوت آن در محدوده صدایی انسان بوده و مشابه صدا و تن انسان است. این نوع ساکسیفون دارای گردن طویل و دارای کشیدگی می باشد. از این نوع ساز در موسیقی های جاز، پاپ، راک و بلوز استفاده می شود.
سوپرانو
بالاترین صدا و قدرت را در میان تمام سازها دارد یعنی دارای محدوده صوتی بالایی است که نتیجه کار بر روی کلید B است. هنگام استفاده و نواختن این نوع ساز نیاز به مهارت بالایی وجود دارد تا بتوان این ساز را به درستی نواخت و صدای ایده آل و مناسبی از آن به بیرون آورد. از این رو این ساکسیفون به یکی از حرفه ای ترین ساکسیفون ها در جهان و دنیا تبدیل شده است که هر کسی قادر به نواختن آن نیست و باید برای نواختن آن تمرین و تلاش بسیار کرد.
باریتون
ساکسیفون باریتون یکی از بزرگترین و سنگین ترین نوع ساکسیفون در بین ساز های بادی است. این نوع ساز موسیقی دلنواز و آهنگ ملایمی را ایجاد می کند. از مشهورترین و معروف ترین نوازندگان ساز باریتون می توان به موسیقی دان هایی همچون پیر آدامز، جری مولیگان و سامولین اشاره کرد.
قطعات مشهور ساکسیفون
- جولز دمرسمن – فانتزی سور آن
- کلود دیبوسی – رپسودی پور ارکستر ات ساکسفون
- وینسنت دیندی – کرال واریه (اپوس ۵۵ )
- لارس اریک لارسون – کنسرتو ساکسوفون
- فلورنت اشمیت – لجند اپوس ۶۶
- جکوئز ایبرت – کنسرتینو دا کامرا
- الکساندر گلازونوف – کنسرتو در E بمل ماژور برای ساکسوفون آلتو
- یوجین بوزا – آریا پور ساکسیفون آلتو
- برنهارد هایدن – سوناتا برای ساکسیفون آلتو
- داریوس میلهاد – اسکاراماش برای ساکسیفون آلتو
- هنری توماسی – بالید برای برای ساکسیفون آلتو
- پل کرستون – سوناتا اپوس ۱۹ برای ساکسیفون آلتو
- پل هیندمیث – سوناتا برای ساکسیفون آلتو
نوازنده مشهور ساکسیفون در ایران
پیتر سلیمانی پور آهنگساز ؛ نویسنده ؛ نوازنده چیره دست سازهای بادی و گرافیست ایرانی روسی و از بهترین نوازندگان ساکسیفون و از موسیقی دانان مهم و تاثیر گذار جز و موسیقی تلفیقی بود. او بعد از تحمل دوره طولانی بیماری سرطان در ۱۸ شهریور ۱۳۹۷ در سن ۵۰ سالگی درگذشت.
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰