موسیقی نو – پایگاه خبری تحلیلی

موسیقی نو: ساز بانجو banjo سازی زهی‌سازی آفریقایی متشکل از چهار سیم است که بعد ها در آمریکا پنج سیم و شش سیم این ساز نیز ساخته شد. در بانجو پوسته‌ای نازک روی یک فریم یا حفره‌ای که نقش رزنیتور (تشدید کننده یا طنین انداز) را دارد، کشیده شده است که به عنوان سر ساز (head) شناخته می‌شود. پوسته یا کله (head) معمولاً از پلاستیک ساخته می‌شود و البته هنوز گاهی اوقات از پوست حیوانات در ساخت آن نیز استفاده می‌گردد. فریم معمولاً به شکل دایره است. شکل‌های ساده و اولیه بانجو که با الهام‌گیری از سازهای آفریقایی مشابه ساخته شده بود، توسط آفریقایی‌ها در آمریکای مستعمره رواج داده‌ شد .بانجو معمولاً در موسیقی کانتری، جاز، بومی ایرلندی، بلوگرس، و موسیقی آمریکایی آفریقایی‌تبار به گوش می‌رسد.

تاریخچه ساز بانجو (Banjo) ؛ 

بانجوهای مدرن برگرفته از سازهایی است که  توسط بردگان غرب آفریقا در کارائیب در قرن هفدهم استفاده می‌شد. این ساز در مستندات آمریکای شمالی در قرن هجدهم دیده می‌شود و به تدریج از سال ۱۸۷۵ میلادی به این سو،‌ به صورت تجاری در دسترس قرار گرفت.

دلیل نامگذاری این ساز مشخص نیست ممکن است این کلمه برگرفته از کلمه بامی جو Bami jo  به زبان یوروبایی (یکی از اقوام افریقایی) به معنای «با من برقص» یا از کلمه mbanza کیمبوندویی (زبان رایج در آنگولا) گرفته شده باشد. برخی لغت‌شناسان این واژه را برگرفته از لهجه پرتغالی باندور (bandore) یا انگلیسی کلمه اسپانیایی باندوریا (bandurria) می‌دانند، هرچند برخی دیگر این کلمه را برگرفته از اصطلاح آفریقایی برای چوب بامبو می‌دانند که در ساخت دسته (neck) ساز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

لازم به ذکر است که ساز بانزا (Banza یک viuhela پرتغالی با پنج دسته سیم دوبل و دو سیم کوتاه است. ام بانزا (mbanza) یکی از سازهای زهی آفریقایی است که پس از بانزای پرتغالی ساخته شده است. بانزا کاملاً مشابه با banjo است.

در بین سازهای آفریقایی، سازهای متعددی دارای یک کله (سر) پوستی و بدنه کاسه‌ای شکل (gourd) که مهمترین در بین آنها کورا (kora) هستند. سازهای آفریقایی از banjo های آفریقایی-آمریکایی اولیه که در آنها دسته‌های ساز دارای صفحه انگشت‌گذاری (fingerboard) و گیره‌های تنظیم (tuning pegs) به سبک غربی نبوده و در عوض دارای stick necks  هستند که سیم‌ها به گردن متصل و حلقه‌هایی (loops) برای تنظیم (کوک کردن) دارند. banjo های دارای صفحات انگشت‌گذاری و گیره‌های تنظیم از قرن ۱۷ام از کارائیب شناخته شده بودند. در قرن ۱۸‌ام و اوایل قرن ۱۹‌ام نام این ساز را با عناوین مختلفی همانند بانجی (bangie)، بانزا (banza)، بونجاو (bonjaw)، بنجر (banjer) و بنجار (banjar) ذکر شده است. سازهای مشابه این ساز نظیر ساز ژاپنی شامیسن (shamisen)، ساز ایرانی تار (tar) و ساز مراکشی سین تیر (sintir) قرن‌ها قبل از banjo در این کشورها نواخته می‌شدند . ساز مشابه دیگر هم خانواده با این ساز، آنکونتینگ (akonting) است که یک نوع لوت توسط قبیله جولا از سنه گامبیا و انگونی از مالی، گینه و ساحل عاج است همچنین انواعی از انگونی (ngoni) توسط ساکنین جنوب صحرای آفریقا به نام گیمبری (gimbri) توسعه یافت.

اولین banjo هایی که تحت تأثیر سازهای افریقایی ساخته شدند دارای یک بدنه کاسه‌ای شکل (gourd) و یک stickneck بودند. این نوع سازها دارای تعداد متنوعی از سیم‌ها بوده هر چند غالب این سیم‌ها از نوع واخون (drone) بودند. banjoی دارای پنج سیم توسط جوئل واکر سوینی (Joel Walker Sweeney) یک نوازنده دوره‌گرد آمریکایی از ویرجینیا رواج یافت.

در دهه ۱۸۳۰ سوینی اولین نوازنده سفید پوستی بود که با این ساز روی صحنه برنامه اجرا کرد. در banjoی سوینی gourd با جعبه صدا (sound box) جایگزین شده بود و دارای چهار سیم تمام طول در کنار یک سیم پنجم کوتاه‌تر بود. این ساز توسط گروه سوینی در بریتانیا معرفی‌ شد و در  سالن‌های موسیقی بسیار محبوب شد. قبل از جنگ‌های جنوبی در آمریکا بسیاری از بردگان آفریقایی این ساز را می‌نواختند و به صاحبنشان نیز نحوه نواختن این ساز را میآموختند.

انواع مختلفی از این ساز وجود دارند. banjo های که با یک مضراب یا زخمه به جای انگشتان نواخته می‌شوند دارای chanterelle نیستند.

در بانجوی زیثر (zither) پوست ساز در داخل رزنیتور معلق است که باعث حرکت امواج صوتی به سمت جلو می شود. Chanterelle از کله ساز کوک می شود از زیر صفحه انگشت گذاری عبور می کند یا در پرده پنجم بیرون می آید.

جنس ساز بانجو banjo ؛ 

banjo ها از دو ماده اولیه عمده ساخته می‌شوند: چوب و فلز. البته مواد دیگری همانند چسب‌های مختلف، مواد منبت‌کاری (یا تزئین) همانند صدف؛ پلاستیک نیز در مقادیر کمتر در ساخت آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ساختار ساز بانجو (Banjo) ؛ 

سردسته (peghead): 

قسمت فوقانی دسته (گردن) ، سردسته نامیده می‌شود. این امر به دلیل قرارگیری گیره‌های تنظیم به نام گوشی در این قسمت از دسته است. روی این قسمت مهره‌های شکافداری از جنس آبنوس یا پلاستیک جهت قرارگیری سیم‌های ساز وجود دارد. روی این مهره‌ها سیم‌ها با هم قبل از کشیده شدن روی صفحه انگشت‌گذاری (fingerboard) ، همتراز می‌شوند.

گوشی‌ها یا تنظیم کننده‌ها:‌

گوشی‌ها یا پیچ‌های تنظیم‌کننده (tuners) می‌توانند همانند تنظیم‌کننده‌های گیتار از کناره‌های گردن یا از پشت ساز بیرون زده باشند به منظور پایدارتر کردن تمامی تنظیم کننده‌ها، تمامی آنها محکم به دسته ساز متصل شده‌اند.

صفحه‌انگشت گذاری (fingerboards):‌ 

 

صفحه انگشت‌گذاری بخشی از دسته (گردن) ساز است که در قسمت بالای دسته قرار دارد و با توجه به اینکه این قسمت ساز بیشترین لرزه‌ها را تحمل می‌کند، این قسمت از چوب‌های سخت و بادوامی همانند آبنوس ساخته می‌شود. پرده‌ها و تزئینات روی صفحه انگشت‌گذاری banjo قرار می گیرند.

دسته یا گردن (neck):‌

 

دسته یا گردن این ساز از چوب ساخته شده و با توجه به نوع ساز و گام آن طول دسته نیز تغییر می‌کند. تزئینات روی سمت جلوی دسته یا صفحه انگشت‌گذاری به نوازنده کمک می‌کند که از آنها به عنوان راهنما در حین نواختن بدون شمارش پرده‌ها استفاده کند. در زیر صفحه انگشت‌گذاری در دسته،  truss rod قرار دارد. Truss rod پیچی است که برای تنظیم انحنای دسته بکار می‌رود و به ثابت نگه داشتن گردن کمک کرده و به تنظیم ارتفاع سیم‌ها (فاصله سیم‌ها) از صفحه انگشت کمک می‌کند.

مونتاژ گلدان Pot Assembly: 

Pot assembly از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است که با قاب اصلی شروع شده و سپس قطعات دیگر؛ سر ساز، یک حلقه تنش (tension hoop) و قلاب‌ها و مهره‌هایی برای اعمال تنش روی سر banjo، سیم‌گیر (زه‌گیر) و پل روی آن قرار می‌گیرد. این قسمت در بانجوهای رزونانسی دارای فلنج و (resonator back) نیز هست.

همچنین شامل این قسمت شامل یک tone ring و armrest برای نواختن راحت‌تر ساز نیز هست.

تشدید کننده یا طنین انداز (رزنیتور)؛

تشدیدکننده یا طنین‌انداز (رزنیتور) یا قسمت پشت ساز به عنوان صفحه صدا (sound board) عمل کرده و صدای این ساز را بلندتر می‌کند. رزنیتور از جذب امواج صوتی توسط بدن نوازنده یا تباهیدگی این امواج در پشت ساز و در اطراف قاب نظیر banjoی پشت باز جلوگیری می‌کند و باعث انعکاس صدای banjo می‌شود.