نگاهمان به سبک کلاسیک در پیانو متعصبانه است

 

یلدا صمدی (نوازنده و مدرس پیانو) که به تازگی با همکاری رضا تاجبخش (نوازنده و آهنگساز) آکادمی مستقل تاسیس کرده، می‌گوید: متاسفانه در ایران نسبت به سبک کلاسیک نگاه متعصبانه‌ای وجود دارد. یعنی مثلا همه پیانیست‌ها باید به سبک کلاسیک ساز بزنند یا اصلا ساز نزنند! من با این قضیه خیلی مخالفم.

به گزارش موسیقی نو به نقل از ایلنا، با ارتقاء و تکامل سازهاست که کلیت یک سبک و سیاق ارتقاء پیدا می‌کند. در این میان برخی سازهای غربی طی دهه‌های گذشته، به مدد تلاش اساتید و هنرمندان ایرانی و بهره‌گیری از دانش و تخصص روز حال و هوایی ایرانی و شرقی پیدا کرده و جایگاه خود را در موسیقی ایرانی پیدا کرده‌اند. پیانو،‌ ویلون و برخی از سازهای بادی ادواتی هستند که به طور کم و بیش جایگاه خود را در موسیقی ایرانی پیدا کرده‌اند. اما در میان سازهای مذکور، شاید پیانو (حتی با وجود تلاش‌های زنده‌یاد جواد معروفی و دیگر بزرگان) در رابطه با بهره‌گیری از آن در موسیقی کلاسیک غربی و موسیقی دستگاهی ایران وضعیت بلاتکلیف‌تری دارد که این عدم قطعیت مقوله آموزش آن را  نیز با اشکالاتی مواجه کرده است. معمولا مدرسان و علاقمندان ساز پیانو برای یادگیری موسیقی سبک کلاسیک غربی یا فراگیری آن بر اساس موسیقی دستگاهی ایران دچار سردرگمی هستند و این وضعیت در آینده اشکالات بیشتری را رقم خواهد زد.

یلدا صمدی نوازنده پیانو که در امر تدریس سابقه‌ای چند ساله دارد و طی چند سال اخیر در زمینه فعالیت‌های اجرایی با هنرمندان متعدد همکاری داشته، به تازگی آکادمی آموزشی خود را به اتفاق رضا تاجبخش (نوازنده و مدرس موسیقی) تاسیس کرده است.

صمدی ضمن توضیح درباره فعالیت‌های اخیر خود از جزییات و ویژگی‌های شیوه‌اش در امر آموزش و نحوه فعالیت آکادمی‌اش گفت.

از فعالیت‌های اخیرتان بگویید و درباره آثار تولیدی و همکاری‌هایتان با هنرمندان کمی توضیح دهید.

پس از آنکه درگیر ویروس کرونا شدیم متاسفانه همه اجراها کنسل شد. قرار بود در اسفندماه سال نود و هشت اجرا داشته باشیم. همچنین قرار بود سال ۱۳۹۹ با ارکستر زنده‌یاد ناصر چشم‌آذر در شهرهای غیر تهران تور کنسرت برگزار کنیم، ولی متاسفانه همه این‌ها کنسل شدند. شخصا هم طی مدت زمان کرونا، فعالیت اجرایی نداشتم اما در زمینه ضبط آثار کارهایی انجام داده‌ام. مشغول ضبط آلبومی هستم که به همراهی دوست هنرمندم آقای امین غفاری تولید شده و قرار است به زودی منتشر شود. آقای غفاری سرپرست کوارتت زهی خلیج فارس هستند و من به عنوان نوازنده میهمان کنارشان هستم. آقای سیاوش بهبهانی هم خواننده قطعات هستند و صهبا امینی‌کیا هم آهنگساز و تنظیم‌کننده آنهاست. این مجموعه در آمریکا منتشر خواهد شد.

شما تا یکی‌،‌ دو سال گذشته همکاری پررنگی با سامان احتشامی داشتید و یکی از استادان ثابت آموزشگاهش بودید. اما به ناگاه این همکاری به پایان رسید و شما از او و گروهش جدا شدید. چرا این اتفاق افتاد؟

آقای سامان احتشامی از دوستان خوب و نزدیک من هستند اما در نهایت کرونا و مسائل دیگری باعث شد که با ایشان و مجموعه‌شان قطع همکاری کنم. موضوع این بود که ایشان پس از شیوع کرونا و بهره‌گیری از شیوه آموزش آنلاین، کلاس‌های‌شان را حتما از داخل آکادمی برگزار می‌کردند و بر انجام این کار تاکید داشتند. اسفند ۱۳۹۸ و فروردین‌ماه سال ۱۳۹۹ اوج کرونا بود و ترس بیشتری نسبت به آن وجود داشت. قاعدتا من هم برای برگزای کلاس‌ها باید به آموزشگاه می‌رفتم اما قضیه این بود که با پدر و مادرم زندگی می‌کردم و سلامتی آن‌ها از هر چیزی در دنیا برایم واجب‌تر است. لذا با آقای احتشامی صحبت کردم و گفتم نمی‌توانم به آکادمی بیایم و تصمیم ایشان این بود که همکاری ادامه پیدا نکند.

سوال مهمی که در رابطه با پیانو وجود دارد این است که آیا این ساز در موسیقی ایرانی به تکامل و قطعیتی که باید رسیده یا اینکه دچار نوعی بلاتکلیفی و شلختگی است؟

متاسفانه در ایران نسبت به سبک کلاسیک نگاه متعصبانه‌ای وجود دارد. یعنی مثلا همه پیانیست‌ها باید به سبک کلاسیک ساز بزنند یا اصلا ساز نزنند! من با این قضیه خیلی مخالفم. من براساس سلیقه شخصی با تغییر کوک پیانویی که در موسیقی ایرانی استفاده می‌شود، موافق نیستم. البته نمی‌توانم دراینباره قطعی نظر دهم، چون قطعا اساتید بزرگی داشته‌ایم که این کار را انجام داده‌‌اند.

پس آنچه در رابطه با پیانو و موسیقی ایرانی مورد موافقت شماست، چیست؟

من تلفیق موسیقی ایرانی با ساز پیانو را دوست دارم. من می‌گویم اگر قرار است در یک موسیقی ایرانی از ساز پیانو استفاده شود، از آن به عنوان سنتور استفاده نشود؛ بلکه همان پیانو باشد. یعنی هارمونی و رنگ‌آمیزی‌هایی را که می‌شود با پیانو به ارکستر داد، بشنویم. این اتفاق جدا از بعد هنری و تخصصی می‌تواند موسیقی ما را بین‌المللی کند. استفاده از ساز پیانو و تلفیق فضای هارمونی موسیقی غربی با موسیقی ایرانی این امکان را ایجاد می‌کند تا موسیقی را از ایران به دیگر کشورها صادر کنیم، اما لازمه این کار دانش است.

این اتفاق، یعنی استفاده از ساز پیانو در موسیقی ایرانی و اجراهای بین‌المللی قبلا رخ نداده؟ و اساتید گذشته چنین تجربیاتی نداشته‌اند؟

نمی‌گویم نبوده و قطعا چنین تجربه‌هایی وجود داشته، اما کمتر اتفاق افتاده است. یکی از علت‌های این اتفاق این است که سلیقه شنوایی مردم خیلی به این موضوع عادت ندارد. اگر بتوانیم سطح سلیقه مخاطبان را بالا ببریم، قطعا ذوق اساتیدمان هم بیشتر خواهد شد.

در کل پیانو در موسیقی ایرانی به جایگاه واقعی‌اش نرسیده است. با نگاهی به لیست آثار تولید شده پس از انقلاب، درخواهیم یافت حتی اساتید بزرگ هم به شکل معدود پیانو را به عنوان ساز اصلی انتخاب کرده‌اند. شاید به دلیل همین عدم توجه است که جواد معروفی دیگری در موسیقی ما متولد نشد.

یکی از خصوصیت‌های موسیقی ایرانی این است که ارکسترهای آن به صورت تک صدایی اجرا می‌روند.

این به چه معناست؟

یعنی مثلا نت‌های ساز تار در یک ارکستر موسیقی ایرانی، همانی است که توسط کمانچه و سنتور نواخته می‌شود. خواننده هم همان نت‌ها را می‌خواند. موسیقی ایرانی ما در زمینه تلفیق پتانسیل‌های بسیاری دارد و ما باید به موسیقی ایرانی هارمونیک فکر کنیم. فقط باید تعصبات را کنار بگذاریم تا اتفاقات بهتری را رقم بزنیم.

چه شد که تصمیم گرفتید مقوله تدریس را مستقل ادامه دهید؟

به این فکر می‌کردم حاصل تجربیات این همه سال فعالیت را در فضای مناسب‌تری ارائه کنم. مناسب‌تر از این جهت که ایده‌ها و طرح‌هایم را در قالبی که می‌خواهم، پیاده نمایم. کلا همیشه به این موضوع که آکادمی یا آموزشگاه‌هایی داشته باشم، فکر می‌کردم و در نهایت به این نتیجه رسیدم که وقت انجام این کار فرا رسیده است.

با توجه به مراحل کسب مجوز آموزشگاه‌های موسیقی از وزارت ارشاد و بخش‌های مربوطه، اصولا برای تاسیس آموزشگاه مشکلاتی وجود دارد. در این زمینه چه وضعیتی را پشت سر گذاشتید؟

من واقعا باید از دوستان عزیز وزارت محترم ارشاد، تشکر کنم، چون زمانی که در جریان ایده ما قرار گرفتند،‌ برای انجام کارها خیلی به ما کمک کردند. واقعا اگر محبت مسئولان ارشاد نبود هیچوقت نمی‌توانستیم آموزشگاه را تاسیس کنیم. پروسه مجوز ما روال عادی را طی کرد، یعنی ما همان مراحلی را طی کردیم که دیگران برای کسب مجوز طی می‌کنند.

البته اعتبار و کارنامه هنرمندان و متولیان امر آموزش در نوع اخذ مجوزها تاثیر بسیار دارد.

بله و خب من سال‌هاست در عرصه موسیقی فعالیت می‌کنم و آقای رضا تاجبخش هم قطعا پیشکسوت من هستند. ایشان اولین پیانیستی هستند که من در زندگی‌ام دیده‌ام. به هرحال آقای تاجبخش بود که به نوعی باعث شد پیانیست شوم. تقریبا سه‌، چهار سال پیش بود که ایشان به من پیشنهاد همکاری دادند،‌ منتهی من برای این کار شرایط لازم را نداشتم. شیوع کرونا و اتفاقات مربوط به آن باعث خانه نشینی من و بسیاری دیگر از دوستان شد، که این اتفاق به من کمک کرد تا بتوانم و فرصت این را داشته باشم که کارهای مربوط به تاسیس آکادمی را انجام دهم. همیشه می‌گویم کرونا برای من موجب بروز اتفاقات خوبی شده است.

اما کرونا ضررهای بسیاری هم به آموزشگاه‌ها و وارد کرده و تعدادی از مراکز موجود را به تعطیلی کشانده است.

بله اما برگزاری کلاس‌های آنلاین اتفاقی است که در نوع خود بد نیست. در آکادمی هم از این فرصت بهره برده‌ایم. حال هم می‌توان گفت آکادمی محدود به منطقه‌ای خاص و فقط  تهران نیست. من هنرجویی دارم که امیر معتمدی نام دارد و ساکن کشور انگلیس است. ایشان زمانی که متوجه شدند می‌خواهیم آکادمی تاسیس کنیم به ما پیشنهاد شراکت دادند. ما توانستیم علاوه بر شعبه‌ای تهران،‌ به طور همزمان شعبه لندن را هم راه‌اندازی کنیم. البته اینگونه نیست که شعبه لندن فقط با ما تعامل داشته باشد،‌ بلکه این امکان وجود دارد که همه هنرجویان ما در سراسر دنیا در آمریکا، استرالیا و هر کشور دیگر چه با استادان داخل کشور و چه با استادان ساکن انگلستان ارتباط برقرار کنند. حتی مثلا هنرجویان ما در استرالیا یا هر جای دیگر می‌توانند با استادان ما در کانادا کلاس بردارند. در کل سعی کرده‌ایم خیلی بین‌المللی به این موضوع فکر کنیم.

اما برگزاری کلاس‌های آنلاین موسیقی اشکالات و معایبی هم دارد. به هرحال آموزش مقاطع ابتدایی موسیقی به دلیل تاکید بر دست گرفتن درست ساز و نوع استایل هنرجو به مواجهه حضوری نیاز دارد. با چنین مشکلاتی چگونه کنار آمدید؟

این مسئله وجود دارد. اما شرط ما برای عزیزانی که در شهرهای مختلف ایران حضور دارند این است که ماهی یک بار به آموزشگاه تشریف بیاورند و به صورت حضوری در کلاس شرکت کنند. اما این امکان برای افرادی که ساکن کشورهای دیگر هستند وجود ندارد؛ بنابراین کار معلم برای تدریس سخت‌تر می‌شود. یعنی معلم مجبور است  هرآنچه که باید حضوری آموزش دهد را آنقدر تصویرسازی کند و آنقدر توضیح دهد تا در نهایت هنرجو آن را لمس کند و یاد بگیرد. آموزش آنلاین نسبت به کلاس حضوری دو تا سه برابر از معلم انرژی می‌گیرد.

اینگونه به نظر می‌رسد که شیوه آموزش و نوازندگی پیانو در ژانرهای مختلف دچار سردرگمی و بلاتکلیفی است! بر همین اساس آیا می‌توان پیانو را بر اساس تفکیک ژانر آموزش داد؟ شما چگونه به این بخش‌بندی رسیده‌اید؟

من خودم با موضوعی که می‌گویید درگیری‌های زیادی داشته‌ام. در ابتدا بگویم که شیوه و روش تدرسیم بر اساس موسیقی کلاسیک است. به طور مثال خواننده‌ای پیش من می‌آمد و می‌گفت من نمی‌خواهم باخ بنوازم و چرا باید این کار را کنم؟! من فقط می‌خواهم آکورد گرفتن را یاد بگیرم و با آن بخوانم. من در پاسخ می‌‌گفتم اصلا بلد نیستم اینگونه درس بدهم،‌ بلکه فقط می‌توانم بر اساس سیستم کلاسیک تو را آموزش دهم. اتفاقات این چنینی زیاد رخ می‌دهد. در نهایت پس از صحبت‌هایی که داشتیم به آموزش پیانو بر اساس تفکیک ژانرها فکر کردیم، تا هم تکلیف هنرجویی که نزد ما می‌آید روشن شود و هم معلم ما برای چگونگی آموزش تکلیفش را بداند.

در صورت این تفکیک به رپرتوارها و آثاری مناسب با سطح هنرجویان نیاز دارید. این کاستی را چگونه مرتفع کرده‌اید؟

به طور مثال قطعات پاپ تنظیم‌های خیلی خوب و قابل تدریسی ندارند و اگر غیر از این است، لااقل من با چنین آثار قابل قبولی مواجه نشده‌ام. بر همین اساس طی صحبت‌هایی که با آقای تاجبخش داشتیم به این نتیجه رسیدیم که قطعات پاپ را مجموعه خودمان دوباره تنظیم کنند. یا به طور مثال خانمی که مادر دو بچه است می‌خواهد بیاید و پیانو یاد بگیرد. چنین فردی قرار نیست تحصیلات آکادمیک داشته باشد و قرار هم نیست یک پیانیست حرفه‌ای باشد. او فقط قرار است موسیقی را بفهمد و آن را درست بیاموزد و از کاری که می‌خواهد انجام دهد لذت ببرد. بر اساس تفکیک ژانرهای که مدنظر داریم چنین افرادی را به استادی معرفی خواهیم کرد که موسیقی پاپ تدریس می‌کند.

آیا آموزش پیانو بر اساس تفکیک ژانرها برای کودکان نیز مناسب و کارآست؟

خیر برای آموزش پیانو به بچه‌ها در سنین کم شیوه دیگری وجود دارد. بچه‌ها باید حتما در کلاسی که برای این رده سنی تشکیل شده، حضور یابند تا مفاهیم موسیقی را درک کنند و ریتم را بشناسند. مورد دیگر اینکه بچه‌ها حتما باید با موسیقی کلاسیک شروع کنند. اگر در سال‌های بالاتر تصمیم گرفتند سبک و سیاق دیگری را ادامه‌ دهند، این امکان تغییر برایشان وجود دارد، از آنجایی که ما یک تیم هستیم و استادشان را عوض می‌کنیم و می‌گوییم شما از اینجای مسیر به بعد می‌توانید درستان را با استاد دیگر ادامه دهید. بر اساس روند کلاس، پس از پایان پنج‌، شش جلسه پرونده‌ای برای بچه‌ها تشکیل می‌دهیم، ‌چیزی شبیه مستر کلاس. در همین راستا من، ‌آقای تاجبخش و معلم مربوطه در فضایی که به همین موضوع اختصاص دارد، اجرای بچه‌ها را می‌بینیم و می‌شنویم. سپس در پرونده‌شان به بررسی نقاط ضعف و قوت آنها می‌پردازیم و موارد موردنظر را یادداشت می‌کنیم. بر اساس این موارد، بار بعد درصد پیشرفت بچه‌ها را ارزیابی می‌کنیم تا بدانیم چقدر پیشرفت کرده‌اند و ضعف و قوت‌های قبلی چه وضعیتی دارد؟ به این موضوع هم فکر می‌کنیم که آیا مسیری که هنرجوی کودک ما طی کرده درست است یا باید آن را تغییر دهیم. همه چیز به تلاش بچه‌ها و هدفی که دارند، بستگی دارد.

منظورتان از هدف گذاری بچه‌ها چیست؟ مگر آنها چنین صلاحیتی دارند؟

مثلا پدر و مادر بچه‌ای خیلی تاکید دارند که او در آینده دکتر شود و در کنار این شغل پیانو هم بزند. قاعدتا مسیر و هدف‌گذاری چنین چنین فردی با بچه‌ای که قرار است به هنرستان موسیقی برود و وارد دانشگاه شود و در نهایت موسیقی شغل و حرفه‌اش شود، متفاوت خواهد بود.

اصولا یکی از مشکلات موجود در بخش آموزش موسیقی این است که آموزشگاه‌ها و معلمان از مقطعی به بعد هنرجو را رها می‌کنند و او مجبور است برای ادامه یادگیری به آموزشگاه دیگر برود و زیر نظر شخص دیگری آموزشش ببیند. این مشکل را چگونه حل کرده‌اید و بچه‌ها را تا چه مقطعی حمایت می‌کنید؟

بچه‌ها در مقاطع بعدی هم می‌توانند با ما همراه باشند. از طرفی ما می‌توانیم از شعبه لندن‌مان برای برگزاری کلاس‌ها و مسترکلاس‌ها استفاده بهینه کنیم. این کلاس‌ها برای افرادی که می‌خواهند موسیقی را جدی‌تر شروع کنند امکان خوبی است. آنها می‌توانند از وجود اساتید خارجی ما بهره ببرند. استادان خارجی ما اهل کشورهای مختلفی چون لهستان، مجارستان و ایتالیا هستند و در بهترین دانشگاه‌های دنیا تحصیل کرده‌اند. از آنجایی که همه هنرجویان به زبان انگلیسی اشراف ندارند، به مترجم هم فکر کرده‌ایم تا همه بتوانند از امکانات موجود استفاده کنند. روال اینگونه است که مترجم با هنرجو سر کلاس می‌رود.

آیا همه بخش‌ها و امکانات در آکادمی‌ آموزشی‌تان راه‌اندازی شده و در حال بهره‌برداری است؟

بله. تقریبا همه کارها انجام شده اما هنوز استارت مستر کلاس‌های انگلیس را در ایران نزده‌ایم. اما با استادان صحبت کرده‌ایم و همه کارها انجام شده.

با مقوله ساز چه کردید؟ به هرحال پیانو ساز گرانی است و تامین مسئله مهمی است.

امکانی که ما داریم این است که بهترین سازهای ممکن را تهیه کنیم و این امکان را به هنرجویان این امکان را می‌دهیم تا پیش ما تمرین کنند. البته این به آن معنا نیست که در منزل ساز نداشته باشند. مثلا اگر سازشان مناسب نیست می‌توانند بخشی از تمرینشان را در آکادمی انجام دهند.

معمولا اغلب آنهایی که به پیانو علاقه دارند، به دلیل گرانی این ساز از یادگیری‌اش صرف‌نظر می‌کنند. برای حل این معضل تمهیدی دارید؟

بله راه‌حل این معضل همکاری با مراکز فروش است. ما با مجموعه‌ای صحبت کرده‌ایم تا هنرجویانی که می‌خواهند، آن را به صورت اقساط و بدون بهره و در قبال چند چک بانکی تهیه کنند.

کنسرت‌های هنرجویی با وجود بیماری کرونا چگونه برگزار می‌شود؟

در حال حاضر خطر کرونا اجازه نمی‌دهد برای بچه‌ها کنسرت هنرجویی برگزار کنیم. اما در محیط آکادمی برای انجام این کار امکاناتی را ایجاد کرده‌ایم. سالن انتظار ما بزرگ است و پنجره‌ها قدی هستند و دستگاه یونیزاسیون هوا هم داریم. بنابراین با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و تعداد نفرات کم فعلا از فضای موجود استفاده می‌کنیم.

اگر ناگفته‌ای مانده درباره آن توضیح دهید.

دلم نمی‌خواهد زحمت هیچ کدام از اساتید ما ندیده گرفته شود و لازم می‌دانم از استادان حسین شریفی، آرین ملیکیان، وحید کریمی، علیرضا احمدی، نازنین رضایی، شایان تاجبخش، پدرام احتسابیان و پیام صمیمی بابت زحمات و تلاش و حضورشان تشکر کنم.