ساز رَباب عامل اتصال فرهنگ ایرانی و افغانستانی

به گزارش موسیقی نو به نقل از ایرنا از سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر، دومین برنامه از نشست های پژوهشی جشنواره در تالار استاد امیرخانی با حضور «علی توکلی» (نوازنده رباب)، فاروق رحمانی (نوازنده رباب بلوچی)، محمدنسیم خوشنواز (نوازنده رباب افغان)، احمد صدری و بابک خضرایی، دبیر این بخش با عنوان رباب در موسیقی ایران و افغانستان برگزار شد.

رَباب در ابتدا تصویر مشخصی نداشت

در آغاز این نشست، علی توکلی گفت: نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این است که رباب مانند بسیاری از سازهای ناپدید شده در دوران صفویه نیز جز نام، در هیچ‌کجا تصویر مشخصی نداشت و نمی‌توان گزارش مشخصی حداقل از گستردگی آن در مرکز یافت.

وی در مورد ورود رباب به موسیقی دستگاهی که گستره وسیع‌تری دارد، خاطرنشان کرد: در ابتدای ورود این ساز، نگاهی نادرست در باب باس وجود داشت که مختص این ساز نیست. در آن زمان، سه سایزِ کلان، خُرد و میانه از آن ساخته می‌شود. نخستین اتفاق، حذف ۱۵ تار از رباب است که از هفت تا ۱۰ سیم واخون برای این ساز طراحی یا خَرک دستکاری شده است. در ابتدا، نوازندگان رباب، تارنواز یا عودنواز بودند و تخصصی در نواختن این ساز نداشتند.

توکلی یادآور شد: مضراب در رباب، بر انگشت نخست است و نوازندگان تار، این‌کار را بلد نبوده و دومین انگشت را بر آن قرار می‌دادند یا این‌که به‌جای مداوم کوک نگه‌داشتنِ رباب و کنترل دشوار آن روی سن، تمام سیم‌ها را باز و بخشی از هویت آن را از میان بردند. حتی سیم‌های پلاستیکی ساز را با سیم‌های فنری جابه‌جا کرده و تنها ظاهر مانده و از هویتی تهی شد.

رباب؛ اصلی ترین ساز در شرق بلوچستان

در ادامه، «فاروق رحمانی» در مورد رباب بلوچی و حیطه‌های موسیقیایی بلوچستان، گفت: رَباب در واقع یکی است که در هر منطقه یا به نام افراد یا مناطق شناخته می‌شود. رباب، اصلی‌ترین ساز در شرق بلوچستان یا مرز پاکستان است که تنها کلام را می‌توان در آن منطقه مهم‌تر از رباب به‌شمار آورد. کلام در نواختن فارس، غزل‌های فارسی و ذکرهای بلوچی را در برمی‌گیرد؛ در شمال بلوچستان اما رباب به‌شکل دیگری رواج دارد که البته نوای رباب، موسیقی عام بلوچستان است. اشعار «امیرخسرو دهلوی» از جمله اشعاری است که در بلوچستان همراه با رباب خوانده می‌شود.

وی در خصوص ارتباط موسیقی بلوچی با موسیقی شبه‌قاره هند، عنوان کرد: این موسیقی‌ها با همدیگر شباهت دارند اما تفاوت‌های آن‌ها نیز بسیار است که البته گاهی بسیاری از موسیقی‌دانان همانند موسیقی‌دانان سنتی دیگر کشورها، ریتم را به‌سوی دیگر مناطق برده‌اند.

در بخش دیگری از این نشست تخصصی، «محمد نسیم خوشنواز»، اظهار داشت: در منطقه ما، ساز میانه، بیشترین کاربرد را دارد. در هرات ۲ مکتب موسیقی وجود دارد که یکی، متعلق به استاد خوشنواز، پدر بنده و دیگری، مکب استاد سلطان رباب است. شاگرد رباب تا به مقام استادی برسد، بندی بر دست دارد تا شاگردِ استادِ رباب‌بودن خویش را نمایان سازد.

سی‌ و هفتمین جشنواره موسیقی فجر در گرامیداشت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران به دبیری «حسن ریاحی» در بخش‌های رقابتی (جایزه باربد) و غیررقابتی برگزار می‌شود و جایزه ترانه، جایزه موسیقی و رسانه همچنین نشست‌های پژوهشی برنامه‌های دیگر این دوره از جشنواره است.

آمار سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر حاکی از آن است که این جشنواره با هزار و ۶۹۰ هنرمند (شامل هزار و ۳۰۴ مرد و ۳۸۶ زن) در قالب ۱۷۰ اجرای موسیقی در تهران و ۹ استان کشور اجراهای صحنه ای خود را به روی سِن می برند.