سالروز درگذشت استاد «حسین ناصحی» آهنگساز

 

 

موسیقی نو: حمیدرضا ولیان؛ «حسین ناصحی» در ۶ مهرماه سال ۱۳۰۴ ه.ش در تهران متولد شد. مادرش که تار می نواخت و از شاگردان درویش خان بود، سهم بسزایی در پرورش ذوق موسیقی او داشت.  استاد ناصحی،  از سال ۱۳۱۸ در هنرستان عالی موسیقی به تحصیل پرداخت. ساز تخصصی وی ترومبون بود و استاد او در تهران موسیقی‌دانان اهل چک خصوصا «ژوزف اسلادک» بودند.

توانایی اش در نوازندگی به حدی بود که در ارکستر رادیو به رهبری پرویز محمود نوازندگی می‌کرد. در سال ۱۳۲۲ در حالی که فقط  ۱۸ سال سن داشت جزو دانشجویانی بود که بنا به دعوت دولت ترکیه برای ادامه تحصیل روانه آنکارا شد و در کنسرواتور دولتی آنکارا در رشته آهنگسازی تحت نظر نجیل کاظم آکسس تحصیل کرد.

ناصحی در سال تحصیلی ۲۸–۱۳۲۷ دوره عالی آهنگسازی را به اتمام رساند و به میهن بازگشت . ناصحی بلافاصله پس از ورود به تهران در سال ۱۳۲۹ در هنرستان عالی موسیقی به تدریس هارمونی، کنترپوآن و فوگ و آهنگسازی پرداخت. در آن زمان ناصحی و باغچه بان، از نخستین آهنگسازانی بودند که این رشته را در هنرستان عالی موسیقی تدریس می کردند. خودش می گفت : «از زمانی که به ایران برگشتم چون می دانستم که اگر کمپوزیتور نداشته باشیم، در زمینه فعالیت های هنر موسیقی ، اقدام اساسی میسر نخواهد بود، از همان روز اول شروع به تدریس و تربیت عده ای از علاقه مندان به رشته کمپوزیسیون نمودم و بیشتر وقت خود را به انجام این منظور اختصاص دادم. »

ناصحی به فعالیت خود در زمینه تحقیق موسیقی ایران نیز ادامه داد . به نقاط مختلف ایران رفت و آهنگ های بلوچستان، سیستان، گرگان و کردستان را مطالعه کرد و برای نخستین بار تحلیل جدی از این آهنگ ها انجام  گرفت. « ریتم لنگ » از جمله ریتم هایی است که ناصحی در تحقیق و یافتن و پژوهش آن موثر بود.

استاد ناصحی، آثار اولیه خود را برای درک تکنیک آهنگسازی به سبک استادان بزرگ گذشته: یوهان سباستیان باخ، الکساندر اسکریابین و گابریل فوره نوشت و به تدریج به مطالعه در موسیقی مشرق‌زمین و به‌خصوص موسیقی ایرانی پرداخت و کوشید تا در آثارش شخصیت موسیقی شرق را بنمایاند.

وی خود عقیده داشت که در کوارتت زهی می‌مینور که نوشته، بدین منظور دست یافته، گفتنی است کوارتت مزبور هنگامی که در ترکیه اجرا شد مورد توجه لودویک چاچکس از استادان آکادمی موسیقی وین قرار گرفت به حدی که وی به سفارت ایران در ترکیه مراجعه و درخواست کرد تا مصنف جوان این کوارتت را برای مطالعات فنی مدتی به وین اعزام دارند.

ناصحی در سالهای ۳۰-۳۱ رهبر « ارکستر هنرجویان هنرستان عالی موسیقی » بود و این ارکستر را رهبری می کرد و از جمله کسانی بود که در زمینه گردآوری و استفاده از ترانه های محلی کوشش نمود.

ناصحی اعتقاد داشــت که اصالت هنری هر موسیقی را باید حفظ کــرد. او در مورد از بین رفتــن ارزش و اصالت آهنگهای ایرانی می گفت: «ما با سه نوع موسیقی سر و کار داریم، ۱- موسیقی فولکوریک ۲- موســیقی کلاســیک ایرانی ۳- موسیقی غربی. اینها نباید با یکدیگر تلفیق شــوند البته یک آهنگســاز می تواند با اســتفاده از تمهای محلی و یا الهام از دســتگاههای موسیقی کلاســیک ایرانی آثاری بســازد ولی تلفیف بی رویه و نابخردانه ممکن است اصالت تمامی آنها را از بین ببرد.»

از آثار حسین ناصحی می‌توان به پوئم شور (برای ویلنسل و پیانو) – کوارتت زهی در می مینور – حرمان (برای آواز و پیانو، که به حسین سرشار تقدیم شده است) – آواز بیگفتار (برای ارکستر) – گدا (برای پیانو) – رقص در بارگاه شاه سمنگان (برای آواز و ارکستر) – ملودرام رستم و سهراب و قطعاتی دیگر -که متأسفانه نت بسیاری از آنها مفقود شده است- اشاره کرد.

حســین ناصحی را معلم اخلاق نیز دانســته اند. دقت او در انتقال دانش موســیقی به شاگردانش همیشــه در میان اهل فن زبانــزد بوده و با توجه به دانش گســترده ای که داشــته بســیار تاثیرگذار بر شــاگردانش بوده است. تا آنجا که شاگردان وی جزو بهترین موزیسینها و آهنگسازان این دوران می باشند.

از جمله این شاگردان: پرویز منصوری، حشــمت سنجری، حسین دهلوی، احمد پژمان، تقی ضرابی، منوچهر صهبایی و… هستند. لازم به ذکر اســت وجود آهنگسازان برجسته ایرانی در رشته موسیقی کلاسیک در این دوران را می توان به جرأت تأثیر خدمات و دانش آکادمیک اســاتیدی چون: حسین ناصحی و ثمین باغچه بان در آن زمان برشمرد.. فرزند او فریدون ناصحی نیز نوازندهٔ سرشناس پیانو است.

با کمال تاســف حسین ناصحی عمر کوتاهی داشت و در سال ۱۳۵۶ زمانی که دست اندکار تصنیف آثار بزرگی بود، چشم از جهان فرو بست. مزارش در بهشت زهرا قطعه ۱۵ ردیف ۱۲ شماره ۵۸ می باشد.