زندگینامه «سید حسین طاهرزاده»

در پایان سده نهم هجری، موسیقی در ایران وارد یک دوره رکود شده بود و از آن زمان تا اواخر دوره قاجار و شروع انقلاب  مشروطیت موسیقی در ایران رونق چندانی نداشت تا اینکه فتحعلی شاه قاجار به موسیقی‌دانان توجه نشان داد و حتی برایشان مقرری تعیین کرد. در این عصر ۲ استاد موسیقی با نام‌های زهره و مینا هر کدام یک گروه موسیقی تشکیل دادند. این ۲ زن شاگرد استاد رستم شیرازی و استاد مهراب اصفهانی بودند. ماحصل توجه فتحعلی شاه و محمد شاه در زمان سلطنت ناصرالدین شاه نمایان شد. در دوران قاجار بین موسیقیِ جدی و سبک مخصوص جشن‌ها و مراسم شادمانی نیز (که به نوازندگانش مطرب گفته می‌شد) تعادل برقرار شد.  همچنین در این دوران موسیقی‌دانانی که با روش غربی موسیقی کلاسیک آشنا بودند، گفتمانی جدید در مورد موسیقی ایرانی شروع کردند که آن را علمی و پیشرفته قلمداد می‌کردند و از همین جدال طولانی میان آنها و افرادی که به روش‌های سنتی معتقد بودند، آغاز شد. به عبارت دیگر، موسیقی ایرانی که تا پیش از این دوران با موسیقی ترکی و عربی بدنه واحدی داشت، از این زمان کاملاً متمایز شد و مسیر دیگری را در پیش گرفت.

در دوره قاجار و به خصوص دوره ناصرالدین شاه قاجار با ورود دوربین عکاسی و صفحه گرامافون به ایران در  ۱۲۸۴ هجری و ضبط تصاویر و صفحه‌ها به درک موسیقی این عصر کمک کرد. یکی دیگر از تغییرات مهم در زمان حکومت ناصرالدین شاه، تأسیس دارالفنون توسط صدر اعظم وی امیرکبیر بود که شعبه «موزیک نظام» مدرسه دارالفنون نیز تشکیل و شروع به کار کرد که مختص موسیقی نظامی بود. تشکیل این نهاد آموزش موسیقی، نقطه عطفی در تاریخ موسیقی دوره قاجار محسوب می شد. به محض تشکیل این شعبه دارالفنون، در همان ابتدا ۲ کارشناس موسیقی نظامی به نام‌های بوسکه و رویون از پاریس به تهران آمدند اما بوسکه پس از یکسال ایران را ترک کرد و رویون نیز ۲ سال پس از آن به دلیل عدم موفقیت در کار خود به پاریس بازگشت و همزمان آلفرد ژان باتیست لومر موسیقی‌دان نظامی فرانسوی  به ایران آمد تا به دانشجویان موسیقی غربی را آموزش بدهد. وی در مدت ۱۷ سالی که در ایران بود، نت‌نویسی را به این دانشجویان آموزش داد و آنان را با مفاهیم موسیقی کلاسیک غربی و تئوری موسیقی آشنا کرد. در ۱۳۰۲ خورشیدی مدرسه عالی موسیقی تشکیل و شروع به کار کرد و کلوپ موزیکال به همت علینقی وزیری تأسیس شد. بنابراین در چنین زمانه ای افرادی پا در عرصه موسیقی نهادند و توانستند در این عرصه خدماتی به فرهنگ و هنر کشور ارایه دهند که یکی از این افراد سید حسین طاهرزاده بود.

 

تولد و آغاز راه موسیقی

سیدحسین طاهرزاده در ۱۲۶۱ خورشیدی متولد شد. پدرش سیدطاهر تویسرکانی از تویسرکان همدان برای تحصیل فقه به حوزه علمیه اصفهان مسافرت کرد از این رو سیدحسین دوران کودکی و جوانی خود را در اصفهان سپری کرد.

او در  ۱۲۷۸ خورشیدی به تهران آمد و با جهانگیر میرزا آشنا شد. جهانگیرمیرزا نوه حسام السلطنه و انسان خوش ذوقی بود که ویولن می‌نواخت و در منزلش یک دستگاه فونوگراف داشت. بنابراین سیدحسین طاهرزاده نیز با همراهی ویولن حسام‌السلطنه برای نخستین  بار آثار آوازی خود را با این دستگاه فونوگراف ضبط کرد.

 

دوستی با موسیقی دانان

طاهرزاده در منزل حسام‌السلطنه با هنرمندان و نوازندگان مشهوری همچون میرزا حبیب سماع حضور و میرزا عبدالله آشنا شد. همچنین در منزل علی صفا ظهیر الدوله با درویش خان نوازنده مشهور تار آشنا شد و بعد از آن نیز سال‌ها دوست و همکار شدند.

طاهرزاده در کنسرت‌های انجمن اخوت که با ترغیب تشویق ظهیرالدوله تشکیل می‌شد، شرکت می­ کرد و غالباً عواید این کنسرت‌ها به امور خیریه و کمک به مستمندان تعلق می­ گرفت.

 

مسافرت

طاهزاده در ۱۲۸۹ خورشیدی برای ضبط صفحه به همراه درویش خان، باقر خان رامشگر، اسدالله خان (تار و سنتور)، حسین هنگ آفرین (ویولن)، رضا قلی خان (آواز) و حبیب الله شهردار (پیانو) به لندن رفت. این سفر وی از راه روسیه انجام گرفت و در بین راه گروه در شهر رشت توقف کردند و به تقاضای مجاهدان مشروطه سه شب به اجرای کنسرت در آنجا پرداختند.

طاهرزاده یک بار هم به همراه درویش خان، باقرخان رامشگر و اقبال السلطان که
آواز خوان بود و  همچنین عبدالله خان دوامی (تصنیف و ضرب) برای ضبط صفحه گرامافون به تفلیس عزیمت کرد و آنها علاوه بر ضبط صفحه، ۲ شب نیز در سالن تئاتر گرجستان کنسرت اجرا کردند. با فروش این صفحات در ایران شهرت سیدحسین طاهرزاده افزایش یافت و به چهره‌ای شناخته شده در میان خوانندگان آن دوره تبدیل شد.

طاهرزاده خوانندگی را شغل و پیشه خود نمی‌دانست، از این رو در دوران میانسالی و پیری فقط در جمع دوستان به آواز خواندن می‌پرداخت. در سال‌های پایانی عمر چاپخانه‌ای به نام سپهر تأسیس کرد و به کار فرهنگی چاپ پرداخت و در همان سال‌ها عضو شورای عالی موسیقی رادیو نیز بود.

 

ویژگی‌های خوانندگی

طاهرزاده خواننده‌ای صاحب سبک بود که در اجرای قطعات آوازی و هم تصنیف ها و قطعات ضربی مهارت داشت. قمرالملوک وزیری، ادیب خوانساری و محمدرضا شجریان از سبک او تقلید و پیروی کردند.

از ویژگی های آوازی طاهزاده می توان به دستیابی به اصول زیبا شناختی ثابت در شعر و تحریر، روانی و سیالی آواز، تحریرهای متنوع، ابداع در ملودی پردازی، مناسب خوانی، تلفیق متعادل شعر و موسیقی، حال آواز، صدایی گرم و رسا و دارای انعطاف بالا، لحن ویژه، تسلط بر پروراندن گوشه ها و اجرای عمیق و درونی تحریرها اشاره کرد.

ساسان سپنتا در کتاب چشم انداز موسیقی ایران درباره سبک حسین طاهرزاده، از زبان خود او، نوشته است که آثار او هنگامی در صفحه های گرامافون ضبط شده است که مدت ها بر اثر معاشرت با نوازندگانی چون میرزا حبیب سماع حضور، میرزا عبدالله، درویش خان، حسام السلطنه و نیز شنیدن صدای خود در فنوگراف و رفع نقایص آن، شیوه استواری در خوانندگی یافته بود و به قول روح الله خالقی از هر خرمنی خوشه ای چید تا در کار خود ورزیده شد.

حسن مشحون مولف کتاب تاریخ موسیقی ایران می نویسد که طاهرزاده مردی متین، موقر، فهیم و بسیار زیرک و دارای ذوقی سلیم بود که با حفظ سبک اصلی در خوانندگی تنوع تحریر و سلیقه و روش مخصوص به خود داشت. ادای درست اشعار و انتخاب الحان مناسب از دیگر ویژگی‌هایی است که مشحون به آواز طاهرزاده نسبت می‌دهد.

 

تاثیر بر موسیقی سنتی

تاثیر سبک آوازی طاهرزاده تنها خوانندگان را مفتون خود نساخت، بلکه نوازندگانی همچون محمدرضا لطفی نیز جذب این شیوه آوازی وی شدند و برای معرفی آن نیز تلاش‌های فراوانی صورت دادند. لطفی که به گفته شجریان چندماهی نزد برومند و همراه آنان (رضوی سروستانی و شجریان) سبک آوازی طاهرزاده را آموخته بود، چند سال بعد و در چاووش ۱۰یکی از آوازهای درخشان طاهرزاده با مطلع شعر غلام نرگس مست تو تاجدارانند را با صدای صدیق تعریف و گروه شیدا و عارف به بازار موسیقی عرضه کرد.
لطفی بعدها در گفت وگوهایی که درباره این اثر انجام داد از تمرینات فشرده و دقیق برای اجرای طابق النعل بالنعل آواز طاهرزاده سخن گفت. او همچنین گروهی به نام گروه بازسازی شیدا تشکیل داد و این بار شیوه آوازی طاهرزاده را با امیر اثنی عشری به صحنه برد و آلبومی را نیز با همین نام منتشر کرد.

درگذشت

سرانجام این استاد عرصه هنر در  ۱۳۳۴  خورشیدی چشم از جهان فروبست و در آرامگاه ظهیر الدوله به خاک سپرده شد.