ایـنک بـه سـیروسفر-از سرزمین مدام بهار جنوب شرق آسیا می‌گذریم و به نغمه‌های نوازندگان شیوا چنگ آن منطقه، گوش مـی‌سپاریم. یادمان باشد که در آن دیار موسیقی و رقص، دو هنر هم بطن نمایش به شمار مـی‌روند. شاید تئاتر، جوان‌ترین هـمخون ایـن هنرها باشد.
موسیقی نو: هنرهای نمایشی در جنوب شرق آسیا از اشکال مختلف رقص های بومی-آیینی و پیوند آهنگهای گوشنواز موسیقی مایه گرفته و نام و نشان یافته است . موسیقی صحنه و رقص‌های آیینی-رمزی، جلوه‌های نمایشی چـشمگیری در جنوبی‌ترین نقطه قاره آسیا به وجود آورده‌اند. گفته شده است که بازیگران صحنه‌های نمایش در جنوب شرق آسیا، بدون همراهی نوازندگان چیره دست و خوانندگان شیوا لحن، قدم از قدم بر نمی‌دارند. زیبائی‌شناسی آهـنگ و مـوسیقی نیز از مباحث عمده‌ای است که اهل نظر به دقت درباره ظرایف این آهنگ‌ها و شیوه به کارگیری آلات موسیقی در جنوب شرق آسیا به مطالعه پرداخته‌اند. موسیقی در ایجاد نظم در صحنه تئاتر و برقراری هـارمونی و هـماهنگی در ساختار هنرهای نمایشی، نقش عمده‌ای دارد.
سازهای ضربی، زهی و بادی در نقاط مختلف جنوب شرق آسیا شناخته شده هستند. انواع متعددی از سازهای ضربی از جمله طبل با اشکال متنوع و در اندازه‌های متفاوت و سـنج و… در مـراسم گوناگون موجب بهجت و شادی شنوندگان می شوند.
در میان سازهای زهی، سیتار از شناخته شده‌ترین این سازهاست. دو تارهای که یادگاری از نوازندگان چینی و نشانه‌هائی از هنرمندان اسلامی است، در اندونزی و مالزی مورد علاقه مردم اسـت.
سـازهای بـادی از جمله فلوت در تمام کشورهای جـنوب شـرقی آسـیا نواخته می‌شوند.
ریشه‌های موسیقی در سرزمین‌های این بخش از دنیا و نحوه استفاده از آلات موسیقی چندان روشن نیست. مسلم این است که از دیدگاه پیشینه‌شناسی، ابـزار و وسـایل مـتعدد با شیوه به کارگیری آن‌ها، از شبه قـاره هـند به کشورهای مجاور منتقل شده است. ملودی‌های هندی کاملا از آهنگهای موسیقی در لائوس یا کامبوج و حتی مالزی و اندونزی، متمایز مـی شوند. در کـنار آلات مـوسیقی سنتی، باید از نفوذ موسیقی غربی و کاربرد ادواتی نظیر پیانو، Saxophone ، تـرومپت و … نام برد. شاید عامل مهم انحطاط موسیقی بومی و قومی و ملی مردم جنوب شرق آسیا، تأثیر موسیقی غربی و شـهری بـی‌هویت و بـدون اعتبار و مهاجر باشد.
از دیدگاه عملکرد دراماتیک، موسیقی دو نقش عمده در فرهنگ مـردم جـنوب شرق آسیا به عهده دارد:
الف: همراهی با هم آوازان و پیوند با لحن‌خوانی آنان.
ب: همگامی با بازیگران در ارائه حرکات مـوزون.
اهـمیت دو مـورد مذکور در تئاتر، از نقطه‌ای متفاوت است. مثلاً در جاوه، سوندا (Sunda) و مالزی، آوازخوانی، عنصر اصـلی حـرکات نـمایشی به شمار نمی‌آید بلکه اَشکالی از اپرا مورد علاقه مردم است.
درحالی‌که در بالی، آواز رکن اساسی مـحادثه و مـکالمه بـازیگران است. به ویژه در نمایش‌های حماسی، سرودهای میهنی به یاری آلات موسیقی و چیره‌دستی نوازندگان، بازیگران صـحنه را بـه هیجان می‌آورند. همچنین آوازخوانی در صحنه نمایش-در کشور ویتنام-عنصر جدائی‌ناپذیر از تئاتر خوانده مـی‌شود. بـازیگران بـه پشت گرمی ملودی‌ها و آهنگ‌ها، گام از گام برمی‌دارند. موسیقی-در این دیار-در ایجاد هارمونی در حرکات نـمایشی بـه نحو دلپذیری از سوی هنرمندان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در کشورهای تایلند، کامبوج، لائوس و برمه، رقـص‌های نـمایشی و درامـ‌های آیینی، شدیداً به همیاری موسیقی نیازمندند. اجرای نمایشی که ویژهء برمه و به Konmora موسوم است و مـضامین آیـینی-مذهبی و باورهای دینی را در بر می‌گیرد، به کمک بیش از یکصدودوازده آهنگ انجام مـی‌یابد. در ایـن مـورد می‌توان نقش موسیقی در خوش‌لحنی خوانندگان و تعدد ابزار و آلات موسیقی را به وضوح دریافت.
گفته می‌شود که در ایـن کـشورها، زبـان موسیقی از زبان محاوره‌ای قوی‌تر است. به اصطلاح مردم: کلام در نمایش، اعتبار خـود را در بـرابر موسیقی از کف می‌دهد.
از خصوصیات اصلی موسیقی در جنوب شرق آسیا، کاربرد آن در صحنه نمایش و معانی رمزآمیز و مربوط بـه پیـوند این دو هنر است. در این سرزمین بیش از یکصد آهنگ سنتی و مبتنی بر مـفاهیم بـومی و آوازهای محلی،ردیف شده است. خوشبختانه ایـن آهـنگ‌ها به همت موسیقیدانان خبیر، شـناسائی و طـبقه‌بندی و تکرار و بازسازی شده‌اند.
برخی از این آهنگ‌ها،غماواز و سوزوگداز عشق را بر غمپرده دل مـی‌نوازند. درحـالی‌که بعضی دیگر، ضرباهنگ رزم به شمار مـی‌روند و مقابله رزم‌آوران و رجزخوانی آنـان را عـیان می‌سازند. حتی صدای گام‌های وزیـن اسـب‌ها و یا تک‌وپوی این مرکب‌های سخت کوش در میدان محاربه را به یاری موسیقی بازسازی مـی‌کنند. شـرح‌حال قهرمانان و پهلوانان به مدد گـرم چـانگی نـوازندگان نقال بازگو مـی‌شود. هـرچند روزگاری نوازندگان دوره‌گرد بـه شـیوه سنتی و سینه‌به‌سینه به نگهبانی میراث‌های فرهنگی و موسیقی اهل دیار-در سرزمین‌های جنوب شرق آسیا-مـی‌پرداخته‌اند، امـا امروز موسیقیدانان تحصیلکرده با اتکاء بـه مـتدلوژی-به شـناخت مـوسیقی‌شناسی سـنتی و قومی التفات دارند و نـوازندگان و بازیگران محلی، به‌طور هماهنگ از موسیقی و جلوه‌های نمایشی بهره می‌گیرند. آهنگهای رزمی و ملودی‌های ویژه جنگل- نـشینان و سـاکنان کوهپایه‌ها،میدان نمایش‌های عامیانه را از صحنه تـئاتر مـدرن و رسـمی، جـدا مـی‌سازند.
موسیقی غم‌انگیز،شـادی‌آور،کـارناوالی و رزمی در اکثر مجالس نمایشی، هویت مباحث اصـلی نمایش را بازگو می‌نمایند.ضمن اینکه موسیقی ویـژه بـه خـاکسپاری مـردگان و تـشریفات عـزاداری و سوگواری و موسیقی مخصوص نغمه‌های غم‌آلود تهی‌دستان رهگذر و به خصوص موسیقی جادو پزشکان بومی نیز در مدنظر مردم است.
موسیقی مذهبی،صحنه نمایش‌های آیینی-مذهبی را جلوه و رونق می‌بخشد. در ایـن بخش از نمایش(مذهبی)،کاربرد موسیقی و رقص و نمایش،نوعی فعل عبادی محسوب می شود. گفتیم که از دیدگاه مقابله و انتقال فرهنگی،گوشه‌هائی از موسیقی و برخی از آلات و ادوات موزیک-در جنوب شرق آسیا-نام و نشان و مهر و اسـم و سـبک هندی دارند. ناتیا شاسترا یا متنی که درازای عمرش به بلندای قامت فن شعر ارسطو-حکیم یونانی-و شاید کهن‌تر از آن باشد، اصول و شیوه‌های اجرای حرکات نمایشی را بازگو می‌کند. از جمله در مورد مـوسیقی و ارزش زیـبایی شناختی این هنر،سفارش‌ها و قراردادهائی وجود دارد. این اثر ارزنده، بارها الگو و سرمشق حرکات سمبولیک از جمله نمایش، رقص و موسیقی در جنوب شرق آسیا بوده اسـت.
تـحت تأثیر فرهنگ هندی، چینی و اسـلامی و بـا توجه به عوامل محلی(شرایط جوی و شیوه زندگی و جهان‌بینی مردم)موسیقی به اشکال مختلف و با ابزار و ادوات متفاوت، نقش و پایگاه بـسیار جـدی در زندگی مردم جنوب شرق آسیا و به ویژه در اجرای نمایش‌های آیینی-مذهبی و حتی تئاتر مدرن و مقتبس از مغرب زمین داشته است.
گوشه‌ای از ترانه قایقرانان برمه‌ای:
ای نظاره‌گران ما را بـنگرید دو قـایقران جوان که در شامگاه پسین به حجله دامادی رفته‌ایم در یک بلم پارو می‌زنیم از مهر و عشق سخن می‌گوئیم از همسرانی که در ساحل،چشم براه ما هستند ما-همچون دو پرندهء دریایی-شهپربه‌شهپر- پرواز می‌کنیم در میان امـواج تـوفنده شادمان و سـبکبال به پیش می‌رانیم.
مجله چیستا – شماره ۶۸
نویسنده : جابرعناصری
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰