به بهانه درگذشت دوتارنواز برجسته ترکمن، دردی طریک /دلتنگ نغمه هایت خواهیم بود
دوتارنواز برجسته ترکمن به تازگی از میان ما رفت و موسیقی کشور را داغدار کرد، اگرچه از شمار دو چشم، یک تن کم اما از شمار خرد هزاران بیش بود، چه زیباست نامت «دردی طریک» خنیاگر جاودان، آری، دلتنگ نغمه‌هایت خواهیم بود.
به گزارش موسیقی نو به نقل از ایرنا، با دوتار عاشقت دل می بردی، دلها را با نوای جان بخش موسیقی ات صفا می بخشیدی و امروز که در بین ما نیستی با نغمه های ساز و آوازت زندگی می کنیم ای خنیانگر جاودان؛ تو نه تنها در تاریخ موسیقی سرزمین کهن‌ات بلکه در دلهای عاشقان و دلدادگان و اهالی منطقه ات جاودان می مانی.
مرحوم استاد دردی طریک به تازگی(یازدهم مهرماه) به علت ابتلا به ویروس کرونا در بیمارستان منطقه بستری شده بود، پس از تحمل دوره ای سخت و طاقت فرسا اسیر این ویروس منحوس شد و جان باخت و جامعه هنری را داغدار کرده است.
استاد دردی طریک، بخشی دوتار نواز ترکمن در سال ۱۳۲۸ در روستای آق‌قابر شهرستان آق‌قلای استان گلستان متولد شد و در اجرا و خوانندگی صاحب سبک بود.
این هنرمند موسیقی برجسته ترکمن و ایران زمین در کشورهای اروپایی از جمله آلمان، هلند و انگلستان به هنرنمایی پرداخته بود.
در آذر ماه سال گذشته نشان درجه یک هنری به خلیفه دردی طریک اهدا شده بود. این هنرمند گلستانی در گرماگرم سال های انقلاب و دفاع مقدس، شعر «ظالم آمریکا» اثر «ستار سوقی» شاعر شهیر ترکمن را خواند.
دردی طریک افتخارات بسیاری از جمله لوح تقدیر از هفتمین و نهمین جشنواره موسیقی فجر و مقام نخست نهمین جشنواره تولیدات رادیویی و تلویزیونی مراکز استان ها در سال ۸۰ را به دست آورده بود.
خواننده‌ای بی‌تکرار
قمرالدین سیدی شاعر و فعال فرهنگی اجتماعی اهل شهر فراغی در متنی سوگوارانه برای درگذشت دردی طریک که از سوی سایت اولکامیز منتشر شد نوشت: در دنیای ساز و هنر ترکمن، دردی طریک سازنده و خواننده ای بی تکرار بود که تربیت نمونه ای دیگر از او به زمان طولانی احتیاج دارد تا زمین در چرخش روزگار به دور خود و خورشید چنان شب و روز را به پاهای لنگان ساعت خویش در میدان وسیع هنر به مسابقه فراخواند تا ماه‌ها و سال ها را پدید آورده تا چنین هنرمند زبر دست به هنر را پرورش داده و از بطن فتن خویش به منصه ظهور برساند.
سیدی ادامه داد: آهنگ دردی، درد دردمندان بود که با اجرای مستانه او ، مستان هنر با او به تحسین و هیاهو پرداخته و رنج درون و زخم برون را به سیاه چال فراموشی افکنده و دمی ز خیال خویش ، به تلطیف و تهذیب روح می پرداختند.
این شاعر ترکمن در پیام خود افزود: افسوس و صد افسوس که گنجی از گنجینه خزائن هنر رفت ولی رفتن او با رفتن رفتگان دیگر متمایز است چرا که پژواک صدای دلنشین او از برگ برگ درختان و کوه ها و کوچه پس کوچه ها و موج خروشان آبهای دشت و دیارمان طنین انداز بوده و به عصرهای متمادی گواه زنده بودن او را به سرود جدایی ناپذیر همنوا خواهند بود .
نماد فریاد مظلومیت دوتار ترکمن
رشید نافعی صاحب نظر مسائل فرهنگی اجتماعی ترکمن هم نوشت : استاد دردی طریک انسانیت و اخلاقش را به هنرش نباخت و با تمام وجود فریادی عاشقانه و بی ادعا بر صحنه هنرش بر می‌آورد.
رشید نافعی افزود: خاطرم هست که او با وجود نیاز و احتیاج به درآمد بعد از هر اجرای خصوصی در محافل سهمی از مبلغ دریافتی را تقدیم خانواده استادش غازاق پانگ در روستای اومچالی می‌کرد تا با این اخلاق و رویکرد انسان پروانه حق و حرمت استادی را به جا آورده باشد.
این صاحب نظر مسائل فرهنگی اجتماعی ترکمن، استاد دردی طریک را نماد مظلومیت دوتار ترکمن می داند و امیدوار است که شاگردان و مریدانش پرچم آن استاد را برافراشته نگهدارند.
ستاره درخشان آسمان موسیقی ترکمن
مجید رژیم نوازنده چیره دست دوتار ترکمن هم گفت: استاد دردی طریک را می توان ستاره درخشان آسمان موسیقی ترکمن دانست که وداعش جامعه هنری ترکمن و گلستان را در ماتم فرو برد.
مخی ایری دیگر هنرمند موسیقی ترکمن هم گفت: دردی طریک عمرش را برای موسیقی ترکمن گذاشت و صدایش فراموش نمی شود و در یادها باقی می ماند.
محافظ زبان ترکمن
یوسف بدراقی فعال فرهنگ و رسانه گلستان هم گفت: وقتی از دردی طریک ، رحیم خیوه لی ، نظرلی محجوبی ، صبوحی مجیدتکه، حالت سعادتی و دیگر هنرمندان نامدار موسیقی ترکمن می گوییم فقط به خوش صدایی آنان توجه نمی کنیم بلکه منظورمان محافظان زبان ، ادب وفرهنگ ترکمن است.
وی بیان کرد: دردی طریک در آشنایی ما با مختومقلی فراغی و در انس و الفت گرفتن ما با این شاعر نامدار ترکمن سهم بسزایی داشت.
فعال فرهنگ و رسانه ترکمن ادامه داد: سبک خاص ، صدای گیرا و نافذ ذردی طریک به گونه ای بود که انسان از شنیدن آوازش هیچگاه خسته نمی شد که این ویژگی باید درس مهم موسیقی قومی باشد تا هر طفل نوآموزی با قرار دادن دوتار در کنار سازهای برقی گمان نبرد توانسته نوآوری کرده و پیوند بین سنت و تجدد برقرار کند!
پژوهشگر موسیقی هم گفت: دردی طریک آینه دار فرهنگ، آداب و سنن ترکمنی در جهان بود و با از بین رفتن او و هم‌نسل های او حافظه بخشی‌گری ما در حال از بین رفتن است.
علی مغازه‌ای افزود: او جزو معدود افرادی بود که به شکل سنتی و قدیمی خنیاگری یا باغشی‌گری ترکمن، تمام اشعار «مختوم قلی فراغی» و سایر حماسه‌سرایان ترکمن را در سینه داشت.
ساده و بی ادعا مانند صحرا
نویسنده و محقق ترکمن هم گفت: استاد دردی طریک از دوران کودکی و نوجوانی به فراگیری ساز و خوانندگی پرداخت او شیفته و عاشق خوانندگی و نوازندگی بود.
محمد خوجه افزود: او بعد از سالها تلاش تبحر به شهرت ویژه در خواندن آواز ترکمن رسید و یک مرجع مهم موسیقی و خوانندگی و هنرمندی استثنایی در ایران شد و با سعی و تلاش در حوزه هنر موسیقی شاگردان بنامی را تربیت کرد که یک نمونه آن مرحوم رحیم خیوه لی بود .
این نویسنده ترکمن ادامه داد: مرحوم دردی طریک از جمله تاثیرگذارترین و برجسته ترین هنرمندان عرصه هنر موسیقی کشور بود اما این این وجود تحت پوشش هیچ بیمه ای نبود و از مشکلات معیشتی رنج می برد و در فقر و تنگدستی زیست.
خوجه ادامه داد: استاد طریک یک نوازنده چیره دست و در اجرا و خوانندگی سبک خاص و صاحب سبک بود وقتی آواز با صدای رسا بی همتایش و با چهچه حنجره ناب و طلایی مبتنی بر اشعار مختومقلی می خواند نه تنها برای شیفتگان و عاشقان موسیقی لذت بخش بود بلکه گوش مخاطب سخت پسند موسیقی را نیز نوازش می داد.
این نویسنده ترکمن اظهار داشت: استاد دردی طریک مانند صحرا ساده و بی ادعا بود وزندگی خود را وقف خوانندگی وهنر موسیقی کرد.
شجریان ترکمن‌ها
نورالدین سن سبلی شاعر و نویسنده قره بلاغی در پیامی نوشت: اگر شجریان در موسیقی سنتی ایران مقام و منزلت والایی دارد در موسیقی ما استاد دردی طریک صاحب چنین منصبی است ولی یک فرق اساسی بین این ۲ وجود دارد که دقت در این موضوع فرهنگی، خود می تواند منشا یک راهکار منطقی و رهگشا باشد.
وی ادامه داد: بر خلاف شجریان، استاد بزرگ موسیقی ترکمن در فقر و تنگدستی زندگی کرد و در عین نیازمندی و بیماری، از این جهان رخت بر بست زیرا در همه جای دنیا، اهل هنر به صورت تشکیلاتی کار می کنند و لذا از نظر اقتصادی و مسائل مالی بسیار سربلندند که نمونه بارز آن استاد شجریان است اما اغلب هنرمندان و بخشی های ترکمن صحرا مظلوم ترینِ انسان ها هستند.
سن سبلی نوشت: بخشی ها و هنرمندان ترکمن شاید به یک عروسی دعوت شوند و در مراسمی این چنینی از فردی برای ارائه برنامه ، مبلغی دریافت کنند اما این مبالغ موجب آسایش واقعی هنرمندان نخواهد بود.
حسین علیزاده از نوزاندگان برجسته و نامدار موسیقی کشور درگذشت دردی محمد اسماعیل زاده معروف به دردی طریک دوتارنوار ترکمن را تسلیت گفت و در سوگش چنین نوشت:
«سلامی دوباره/ ای جاودانه فریاد/ ای نوای عشق/ ای ترکمن/ طنین عاشقانه‌هایت/ زخمی بر دل دشت‌های غرور / تو می‌مانی تا بسراید عشق نامت را…. / و چه زیباست نامت
“دردی طریک” خنیاگر جاودان / دلتنگ نغمه‌هایت خواهیم بود/ بخوان…»
بخشی های ترکمن به عنوان نگهبانان موسیقی اصیل ترکمن صحرا نقش بسزایی در حفظ این موسیقی فولکلور بر عهده داشته که متاسفانه در سال های اخیر شاهد از دست دادن اندک گنجینه های زنده این موسیقی و تنهاتر شدن«تامدیرا» (کوچکترین نوع دوتار) در گلستان هستیم.
گلستان استانی چند فرهنگی است و تنوع قومی و زبانی، یکی از ویژگی‌های شاخص آن است، در گلستان بیش از یک سوم جمعتی حدود ۲ میلیون نفری این استان شمالی را ترکمن ها تشکیل می دهند. از گذشته های دور تاکنون مثلث اسب موسیقی و قالی شاکله اصلی فرهنگ و نماد قومیتی این قوم مسلمان محسوب می شد که در مسیر مدرنیزه شدن شاید بتوان گفت که موسیقی بیشترین آسیب را دیده است.
رشد کمی و بی نظارت آثار موسیقی نوین و دیجیتال و دسترسی آسان به این تولیدات، سبب شد تا موسیقی فولکلور نواحی مختلف ایران از جمله ترکمن صحرا دچار آسیب شود.
امروز دیگر خبری از آواها و سازهایی که ریشه در آداب و رسوم، فرهنگ، تاریخ و حتی داستان‌ها قوم ترکمن داشته نیست و اندک حافظان و نگهبانان این موسیقی اصیل، به دلیل کهولت سن و یا بیماری از دنیا می‌روند و این میراث کهن را تنهاتر می‌گذارند که در این رابطه می توان به درگذشت رحیم‌گری خیوه‌لی نوازنده و خواننده ترکمن در مهرماه سال گذشته و یا جان باختن دردی محمد اسمعیل‌زاده معروف به خلیفه دردی طریک در روزهای گذشته است .
محمد الهیاری مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در پیامی درگذشت استاد دردی طریک بخشی دوتارنواز ترکمن را تسلیت گفت و در متن پیام الهیاری چنین آمده است: امروز موسیقی ترکمن در فقدان یکی از هنرمندان پیشکسوت خود در سوگ نشسته است.
زنده یاد خلیفا دردی طریک نمونه کاملی از اخلاق بود و همین عامل باعث شده تا هنرش نزد مردم استان گلستان و کشورش ماندگار باشد. بی تردید خدمات ارزنده ایشان در عرصه موسیقی ایرانی ماندگار و آثار به جا مانده از ایشان برای همیشه یاد و خاطره ایشان را زنده نگه خواهد داشت.
موسیقی ترکمن در چهار دستگاه تشنید، قرق‌لر، مخمّس و نوایی نواخته می شود و این چهار مقام در چهار سبک به اسامی گرگان یولی (سبک گرگان)، دامانا یولی (سبک کوهپایه)، ماری یولی (سبک مرو) و خیوه یولی (سبک خیوه) اجرا می‌شود که رحیم خیوه‌لی در همه این دستگاه ها دارای تخصص و تبحر بود.
مهم‌ترین قسمت موسیقی ترکمنی ایران آثاری است که بخشی‌ها می‌نوازند و می‌خوانند. بخشی‌ها نوازندگان تامدیرا (دوتار)، آوازخوان و داستان‌گو هستند و محتوای این داستان‌ها کم و بیش منطبق با روایات اقوام دیگر ترک‌زبان است.
ساز اصلی در موسیقی ترکمنی، «تامدیرا» کوچکترین نوع دوتار است؛ همچنین نواختن کمانچه و نی در بین ترکمن‌ها رواج دارد و در دهه اخیر برخی به اجرای نغمات این موسیقی با سازهای الکترونیک روی آورده‌اند.
علی اصغر ابراهیمی هنرمند موسیقی معتقد است که هنرمندان شناسنانه های سرزمین بزرگ ایران هستند که باید برای حفظ جایگاه آنان تلاش وافر صورت گیرد البته قدر آنان را تا زنده هستن باید دانست اگرچه هنرشان برای همیشه زنده است.
وی گفت : هنر استاد دردی طریک برآمده از تاریخ منطقه و سرزمین اش است به خاطر همین نسل به نسل روایت و ماندگار خواهد شد و این هنرمندان بهترین الگو برای کودکان و نوجوانان هستند که برنامه ریزان امر باید به طرق مختلف این داشته های فرهنگ را بشناسانند.
ابراهیمی اظهارداشت : نوای دوتار استاد دردی طریک جانبخش و روح نواز بوده است و اکنون لازم است هنرمندان جوان منطقه راه مکتبی که او آغاز کرد، ادامه دهند.
حسین ضمیری شاعر گلستان این قطعه شعر را به روح استاد تمام موسیقی ترکمن زنده یاد حاج محمد اسماعیل زاده معروف به دردی طریک تقدیم کرد:
دُردِ جانانِ من آن دُوردی صحرا و دوتار
مستِ دیدارِ ازل بود و خَمِ طُرفِه نگار
پنجه در پنجه یِ سیمینِ دو سیم آمد و رفت
خواند از طُرِّه یِ طُریک در آئینه یِ یار
دشت، خالی شد از احساس،خدا یاغما بُلُوت (مقامی در موسیقی ترکمن)
کو خلیفه که بخواند غمِ آیدیمِ (سخن موزون و منظوم) تَبار؟
مِهرِ بی مِهر تو را برد به پاییزِ زمان
تکیه کردیم به آن تِکِّه آخالِ (اسب رهوار ترکمن) قدّار
باز مختومقلی شعرِ تَری را بنویس
تُرکمن باغشیِ ما رفت به آن سویِ حصار
