آشنایی با ساز کوبه ای کوزه یا اودو udu

 

موسیقی نو: ساز کوزه یا اودو udu نوعی ساز کوبه ای دستی است، که از سفال یا سرامیک ساخته می‌شود. این ساز با الگو گرفتن از ساز آفریقایی اودو Udu که اصالتاً سازی نیجریه‌ایست ساخته شده است و نسخه سفالی و قدیمی این ساز در ایران جهله نام دارد که در موسیقی بندرعباس و برخی شهرهای دیگر جنوب ایران استفاده ی بسیار دارد. نسخه هندی این ساز گاتام نام دارد.

در واقع اودو udu  یک ایروفون بسته (در این مورد منفجر کننده) و یک ایدیوفون Igbo است. در زبان ایگبو ، ùdù  به معنی ظرف است. در واقع یک کوزه آب با یک حفره اضافی ، توسط زنان ایگبو برای مصارف تشریفاتی اجرا شد. معمولاً udu از خاک رس ساخته می شود.

این ساز با دست نواخته می شود. نوازنده با ضربه سریع به سوراخ بزرگ ، صدای بِیس تولید می کند. بسته به نحوه قرار گرفتن دست بالای سوراخ کوچک بالا، روش های زیادی برای تغییر زمینه نت وجود دارد. علاوه بر این ، کل بدنه کوزه را می توان با انگشتان نواخت. این ساز امروزه به طور گسترده ای توسط نوازندگان سازهای کوبه ای در سبک های مختلف موسیقی مورد استفاده قرار می گیرد.

 

انواع ساز کوزه یا اودو

چندین ساز سنتی و مدرن از udu گرفته شده است.

۱- اوتار utar که در آن udu کشیده، مسطح و دیسک مانند است.

 

 

۲- کیم کیم که دارای دو محفظه و دو سوراخ است.

۳- زربانگ اودو zarbang-udu که غشای پوست را به همراه سوراخهای باز اضافه می کند، که توسط بهنام سامانی نوازنده سازهای کوبه ای ایرانی ایجاد شده است. غشای پوست و سوراخ ها را می توان همزمان با یک یا دو دست نواخت.

 

 

 

 

تاریخچه

 

ساز کوبه ای کوزه یا اودو udu،‌ سازی است خود صدا و از جنس سفال که با ضربه مستقیم نواخته می‌شود. این ساز با شکل‌ها و سبک های نواختن گوناگون در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان دیده می‌شود. امروزه کوزه های که در سیستان و بلوچستان و هرمزگان ساخته می شوند بیشتر مورد توجه قرار دارند.

در  استان هرمزگان کوزه را با نام جله می‌شناسند و نحوه نواختن و اجرای آن با کوزه سیستان متفاوت است. کوزه سیستانی دارای روش ساخت، پخت و همچنین خاک متفاوتی است. سیستانی ها عموما ساز را در کنار سینی گذاشته و می نوازند. بر خلاف تصور بسیاری، کوزه با وجود سادگی ساختمان آن، دارای صدادهی و توانایی‌های بسیار زیاد در اجرای فیگور های ریتمیک مختلف است که متاسفانه، خیلی مورد توجه قرار نگرفته ‌است و اکثر نوازندگان و آهنگسازان به صورت افکتیو از آن استفاده می‌ کنند یا آن را به عنوان‌سازی مستقل نمی‌شناسند.

 

شباهت صدای کوزه با طبلا

ساز کوزه علاوه بر این که خاستگاه ایرانی دارد از نظر صدا دهی بسیار شبیه به ساز طبلا می باشد و در کنار این ساز صدا دهی بسیار خوبی خواهد داشت.

ساز طبلا

 

 

معنی اودو

«اودو»، به معنی ظرف سفالی است و همانند ظرف های سفالی در ایران، کاربردهایی غیر از موسیقی داشته ولی با گذشت زمان ، وارد موسیقی شده است.  این ساز در فرهنگ آفریقا، از نظر معنوی و اعتقادی اهمیت زیادی داشته و شکل ظاهری اش مشابه کوزه های موجود در ایران است و حفره ای نیز در کنار بدنه آن وجود دارد. امروزه، استفاده از اودو های دارای پوست در موسیقی مورد اهمیت و ارزش بیشتری است. علاوه بر این، این ساز کوبه ای در جنوب هند، با عنوان «گاتام» شناخته می شود که از «اودو » و «جله» بزرگتر بوده ولی پوست یا حفره ندارد و  تکنیک هایش نیز دارای پیچیدگی فیگور های ریتمیک بسیار زیبایی هستند. قابل ذکر است که سازهای کوبه ای، اسامی مختلفی دارند اما فقط این سه نوع در دراز مدت مشهور و شناخته شده هستند.