آشنایی با ساز زهی دیوان / سازی از اقلیم کردها

موسیقی نو: ساز دیوان سازی زهی است که با مضراب پلاستیکی یا سر انگشتان دست با تکنیکی به نام شلپه یا شرپه نواخته می‌شود. دیوان سازی کُردی و یکی از سازهای خانواده تنبور به حساب می‌آید. این ساز در آناتولی، شمال عراق و آذربایجان با نام باغلاما رایج است.

 

تاریخچه

سابقه‌ی این ساز زهی به کردستان ترکیه (کرمانج)، کردستان ایران و کردستان عراق برمی‌گردد، زیرا هر سه این مناطق دارای زبان، رسم و رسوم و فرهنگ مشابهی هستند. امروزه ساز دیوان علاوه بر مناطق کرد نشین در بوکان، مهاباد، سنندج و کرمانشاه نیز رایج است و علی‌رغم نداشتن قدمت زیاد در این مناطق، طرفداران و علاقمندان زیادی دارد. دیوان در کردستان ترکیه به وفور استفاده می‌شود و مردم کرمانج کردستان ترکیه آن را تنبور نیز می‌نامند. کرمانج‌ها ملودی‌های اصیل خود را با این ساز می‌زنند.

تاریخچه ی ساخت دیوان در حدود ۴۰۰ سال پیش در شهر فیرورق (پره) از نواحی خوی (۱۵ کیلومتر فاصله با خوی)می باشد.این ساز اصالتاً ترکی می باشد. دیوان سازیست زهی که با مضراب پلاستیکی یا سرانگشتان دست (شلپه – شرپه) نواخته می‌شود و کاربرد اصلی آن در موسیقی ترکیه است.

 

ساختار ساز دیوان : 

دیوان از جمله سازهای مضرابی و از تنبور بزرگتر است. ساز دیوان در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود که سایز کوچک آن را (جُرا) و سایز متوسط آن را (دسته کوتاه) و سایز بزرگ (دسته بلند) را در اصل دیوان می‌نامند (در ایران بین دسته کوتاه و دیوان فرقی قایل نیستند ولی پرده‌های دیوان کمی بلندتر است و کاسه‌ای بزرگتر دارد) که کاسه‌ای بسیار بزرگ‌تر از سه‌تار دارد.

البته ساز زهی دیوان اصلی ۹ سیم در سه ردیف سه‌تایی‌ دارد.   چون کاسه دیوان بسیار بزرگ است به سختی می‌توان آن را به صورت یک تکه ساخت، بنابراین آن را به صورت پروانه‌ای یعنی چسباندن تکه‌های هلالی شکل چوب خم شده، می‌سازند. چوب این ساز معمولا از جنس توت سیاه، گردو، سرخ‌دار یا گلابی است.

دسته دیوان دارای ۲۴ پرده است. پرده‌ها جابجا می‌شوند. این ساز در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود که سایز کوچک آن، “جرا” سایز متوسط آن، “باغلاما دسته کوتاه یا چوغور” و سایز بزرگ آن، “دیوان” نام دارد. این ساز شامل ۷ سیم در ۳ ردیف سه‌تایی و دوتایی و همچنین دارای ۲۳ پرده است.

از ۷ سیم دو سیم آن واخوانند. هر سه سیم به‌طور هم صدا کوک می‌شوند. از تعداد گوشیها ۴ گوشی روی جایگاه یا صفحه گوشیها و سه گوشی در کنار آن‌ها قرار دارند. سیم بست در منتهالیه قسمت صاف بدنه طنین نصب شده‌است. قسمت تحتانی آن سوراخی صوتی به بعد ۳۵ میلی‌متر دارد. دیوان با مضراب پلاستیکی نواخته می‌شود. نوازنده، موقع اجرا، انگشت میانی خود را بر کاسه طنین می‌زند.

دیوان با مضراب پلاستیکی نواخته می‌شود. نوازنده، موقع اجرا، انگشت میانی خود را بر کاسه طنین می‌زند.

انواع دیوان :

-جورا (Cura)

-تانبورا (Tanbura)

-باغلاما دسته کوتاه (Çöğür,Kısa Sap Bağlama)

-باغلاما دسته بلند (ِUzun Sap Bağlama)

-ساز دیوان (Divan Sazı)

-ساز میدان (Meydan Sazı)