آشنایی با ساز بادی – چوبی دیجریدو Didgeridoo

موسیقی نو: ساز بادی دیجریدو (به انگلیسی Didgeridoo) یکی از سازهای بادی مردم بومی استرالیا است که نوازنده با استفاده از لب ها، ارتعاشی مداوم تولید و نوازنده در حالی که از تکنیک تنفسی ویژه ای به نام تنفس دایره ای استفاده می کند ، صدای یکنواختی را به وجود می آورد.

ساز دیجریدو را گاه به عنوان ترومپت چوبی طبیعی توصیف می‌کنند. یک صخره نگاره باستانی مربوط به ۱۵۰۰ سال پیش یک دیجریدونواز و دو آوازخوان را ترسیم کرده‌است. در گذشته مراسم رقص و آوازهای آیینی بومیان استرالیا با نوای دیجریدو همراه بود .

تاریخچه

ساز بادی نخستین بار در سرزمین‌های آرهن و میان بومیان شمال استرالیا یافت شده است. بومیان استرالیا، دیجریدو را با تقلید از صدای حیوانات یا دیگر صداهای طبیعت می‌نواختند و از آن به عنوان ساز همراهی‌کننده برای آوازها و داستان‌سرایی‌ها استفاده می‌کردند. آنها به دامان طبیعت می‌رفتند و به صداهایی مانند صدای جانوران، پر زدن پرندگان، باد، طوفان، خش‌خش برگ‌ها، جریان آب و همین طور صدای قدم‌ها روی زمین، گوش فرا می‌دادند و سپس تمامی این صداها را با دقت هرچه تمام‌تر به وسیلۀ ساز دیجریدو می‌نواختند . بومیان با شنیدن این صداها به همدلی با طبیعت می‌پرداختند که نهایتاً به تقلید از آن منجر می‌شد.

دیجریدوهای اولیه معمولا از ساقه‌ی درختان اکالیپتوس ساخته می‌شدند که موریانه آن‌ها را سوراخ کرده بود. بومیان استرالیا زمان زیادی را صرف یافتن درخت مناسب برای ساخت « دیجریدو» می‌کنند، زیرا میزان شکاف ایجادشده در تنه یا ساقه‌ی درخت برای ساخت ساز بسیار مهم است؛ اگر سوراخ خیلی بزرگ یا خیلی کوچک باشد، از کیفیت ساز کاسته می‌شود. بومیان پس از یافتن درخت مناسب، آن را قطعه قطعه می‌کنند، پوستش را می‌کنند و انتهای آن را می‌تراشند تا آماده‌ی نواختن شود. گاهی هم دیجریدوها را با نقوش رنگارنگ تزیین می‌کنند و برای راحتی در هنگام نواختن، دهانه‌ی آن را به موم آغشته می‌کنند.

در گذشته، مراسم رقص و آوازهای آیینی بومیان استرالیا با نوای «دیجریدو» همراه بود و این ساز بخش جدانشدنی این مراسم محسوب می‌شد. البته نواختن این ساز تنها به مراسم آیینی محدود نبود و بومیان استرالیا برای تفریح و سرگرمی نیز « دیجریدو» می‌نواختند. با این‌که امروزه هم زنان و هم مردان می‌توانند « دیجریدو» بنوازند، اما در گذشته فقط مردان حق نواختن این ساز را داشتند.

نحوه نواختن و جنس ساز

نواختن ساز بادی دیجریدو didgeridoo آسان نیست. نوازنده باید شگردهای خاص تنفس، ایجاد صدا و تغییر شکل دهان را یاد بگیرد. مهم‌ترین نکته، یادگیری شگرد «چرخه‌ی تنفس» است. در این تکنیک، نوازنده باید بیاموزد که چطور در یک زمان از طریق بینی نفس بکشد و در همان زمان هوا را از طریق دهان خارج کند. این سیستم تنفسی، اکسیژن زیادی وارد بدن می‌کند. همچنین به‌خاطر لرزش‌هایی که براثر نواختن این ساز در حفره‌های صورت و جمجمه ایجاد می‌شود، بعد از چند دقیقه، احساس آرامش عمیقی به نوازنده دست می‌دهد.

نواختن ساز بادی دیجریدو didgeridoo با لرزش مداوم لب ها انجام می شود تا در حین استفاده از تنفس دایره ای صدای یکنواختی را تولید کند. این تکنیک مستلزم تنفس از طریق بینی است و همزمان هوای ذخیره شده را با استفاده از زبان و گونه ها از دهان خارج می کند. با استفاده از این تکنیک ، یک نوازنده ماهر می تواند هوای ریه های خود را دوباره پر کند و با تمرین می تواند تا زمانی که مورد نظر است یک نت را حفظ کند. صدای تولید شده توسط نوازندگان ساز دیجریدوی مدرن می تواند بیش از ۴۰ دقیقه به طور مداوم باشد. مارک اتکینز در کنسرتو Didgeridoo (1994) بیش از ۵۰ دقیقه به طور مداوم نواخته است.

ساختن و نواختن دیجریدو در دنیای مدرن از اواخر قرن بیستم در جوامع غربی رواج یافت، هرچند که در ساخت این ساز از مواد و اشکال سنتی استفاده نمی‌شود. جنس دیجریدوهای غیر سنتی از پی وی سی،‌ چوب‌های سخت غیر بومی، پشم شیشه (فایبرگلاس)، فلز و سفال است. با این که تزیین دیجریدو ضروری و لازم نیست، بسیاری از آنها با رنگ‌های سنتی و مدرن به وسیلۀ سازندگان‌شان و یا دیگر هنرمندان تزیین می‌شوند.

اصل و نسب ساز Didgeridoo

هیچ منبع موثقی از سن دقیق دیجریدو وجود ندارد. مطالعات باستان شناسی نشان می دهد که مردم منطقه کاکادو در شمال استرالیا بر اساس قدمت نقاشی های هنر سنگی ، کمتر از ۱۰۰۰ سال از didgeridoo استفاده می کردند. یک نقاشی صخره ای روشن در Ginga Wardelirrhmeng ، در لبه شمالی فلات سرزمین آرنهم  Arnhem، از دوره آب شیرین (که ۱۵۰۰ سال پیش آغاز شده بود) یک نوازنده دیجریدو و دو آهنگساز را در یک مراسم Ubarr شرکت می دهد. بنابراین تصور می شود که توسط بومیان شمال استرالیا ، احتمالاً در سرزمین آرنهم توسعه یافته است.

روایت تی بی ویلسونT. B. Wilson از یک سفر دور دنیا (۱۸۳۵) شامل نقاشی یک مرد بومی از خلیج رافلز در شبه جزیره کوبورگ (حدود ۳۵۰ کیلومتر (۲۲۰ مایل) شرق داروین) است که در حال نواختن این ساز است. دیگران چنین سازی را در همان منطقه ، ساخته شده از بامبو و حدود ۳ فوت (۰٫۹ متر) مشاهده کردند. در سال ۱۸۹۳ ، روبرت اتریج ، دیرینه شناس انگلیسی ، جونیور استفاده از “سه شیپور بسیار عجیب” ساخته شده از بامبو را در شمال استرالیا مشاهده کرد. سپس دو گونه بومی بامبو در امتداد رودخانه آدلاید ، قلمرو شمالی رشد کردند. ”

به گفته ای.پی الکین A. P. Elkin ، در سال ۱۹۳۸ ، این ساز “فقط در شرق کیمبرلی [منطقه در غرب استرالیا] و یک سوم شمالی سرزمین شمالی شناخته می شد”.

نام های دیگر ساز دیجریدو 

اسامی متعددی برای این ساز در میان بومیان شمال استرالیا وجود دارد که هیچ یک از آنها شبیه کلمه “didgeridoo” نیست (به پایین مراجعه کنید). برخی از علاقه مندان به didgeridoo ، محققان و افراد بومی از استفاده از نامهای محلی زبان برای این ساز حمایت می کنند.

ییدیکی،Yiḏaki (yidaki رونویسی شده به انگلیسی ، گاهی اوقات yirdaki نیز تلفظ می شود) یکی از رایج ترین اسامی است ، اگرچه ، به طور دقیق ، به نوع خاصی از ساز اشاره دارد که توسط مردم یولنگو در شمال شرق سرزمین آرنهم ساخته شده و استفاده می شود. برخی از مردم یولنگو به دلیل احترام به مرد منگقالیلی که نامی شبیه به ییداکی داشت ، پس از سال ۲۰۱۱ از کلمه مانداپول استفاده کردند.

در غرب آرنهم لند ، به عنوان ماکو شناخته می شود ، نامی که توسط بازیکن برجسته دیوید بلاناسی ، مرد بینینی ، که زبانش Kunwinjku بود ، و دیدگریدو را به شهرت جهانی رساند ، مشهور شد. با این حال ، ماکو کمی متفاوت از Yiḏaki است: معمولاً کوتاه تر و صدایی متفاوت دارد – صدایی کمی کاملتر و غنی تر ، اما بدون نت “اضافه”.

حداقل ۴۵ نام برای didgeridoo وجود دارد ، که بسیاری از آنها نشان دهنده ساخت اولیه بامبو آن است ، مانند bambu ، bombo ، kambu و pampu ، که هنوز هم در زبان لینگوآ فرانکا توسط برخی از بومیان استفاده می شود. در زیر برخی از رایج ترین نامهای منطقه ای آمده است.

 

نحوه ساخت ساز Didgeridoo

دیجریدوهای اولیه معمولاً از ساقهٔ درختان اکالیپتوس ساخته می‌شد که به وسیلهٔ موریانه سوراخ شده بود. بومیان پس از یافتن درخت مناسب، آن را قطعه قطعه می‌کنند، پوستش را می‌کنند و انتهای آن را می‌تراشند تا آمادهٔ نواختن شود. گاه نیز دیجریدوها را با نقوش رنگارنگ تزیین می‌کنند و برای راحتی در هنگام نواختن، دهانهٔ آن را به موم آغشته می‌کنند.

ساز بادی دیجریدو didgeridoo معمولاً استوانه ای یا مخروطی شکل است و می تواند در هر نقطه از ۱ تا ۳ متر (۳ تا ۱۰ فوت) طول داشته باشد. بیشتر آنها حدود ۱٫۲ متر (۴ فوت) طول دارند. به طور کلی ، هرچه ساز بلندتر باشد ، پیچ یا کلید آن کمتر است. سازهای برافراشته در مقایسه با سازهای بدون بوته یکسان قدم بیشتری دارند.

تزیین

دیجریدوها را می توان توسط سازنده یا هنرمند اختصاصی با استفاده از رنگ های سنتی یا مدرن نقاشی کرد ، در حالی که دیگران طرح دانه های چوبی طبیعی را با حداقل یا بدون تزئین حفظ می کنند.

دیجریدوی سنتی

دیجریدو یا دیدگریدوهای سنتی معمولاً از چوب های سخت ساخته می شوند ، به ویژه گونه های مختلف اکالیپتوس که بومی شمال و مرکز استرالیا هستند. عموماً تنه اصلی درخت برداشت می شود ، اگرچه ممکن است به جای آن از شاخه قابل توجهی استفاده شود. سازندگان سنتی didgeridoo به دنبال درختان زنده توخالی مناسب در مناطقی با فعالیت موریانه آشکار هستند. موریانه ها به این درختان اکالیپتوس زنده حمله می کنند و فقط چوب قلب مرده درخت را از بین می برند ، زیرا چوب زنده شیره حاوی یک ماده شیمیایی است که حشرات را دفع می کند.

تکنیک های مختلفی برای یافتن درختان با حفره مناسب استفاده می شود ، از جمله آگاهی از الگوهای فعالیت چشم انداز و موریانه ، و نوعی تست ضربه یا ضربه ، که در آن پوست درخت به عقب برداشته می شود و ناخن یا انتهای خالی یک درخت ابزاری مانند تبر به چوب زده می شود تا مشخص شود که آیا توخالی طنین مناسبی ایجاد می کند یا خیر. هنگامی که یک درخت توخالی مناسب پیدا شد ، آن را بریده و تمیز می کنند ، پوست آن را جدا می کنند ، انتهای آن را کوتاه می کنند و قسمت بیرونی آن شکل می گیرد. این منجر به یک ساز تمام شده می شود ممکن است لبه ای از موم زنبور عسل به انتهای دهان بمالد.

 

 

دیجریدوی مدرن

 

ساز بادی دیجریدو didgeridoo یا دیدگریدوهای غیر سنتی را می توان از چوب های سخت بومی یا غیر بومی (معمولاً شکسته ، حفره دار و پیوست مجدد) ، شیشه ، فایبرگلاس ، فلز ، آگاو ، خاک رس ، لوله های PVC و فیبر کربن تهیه کرد. این قطرها معمولاً دارای قطر داخلی بالایی در حدود ۳ سانتیمتر (۱٫۲ اینچ) تا انتهای زنگ در هر نقطه بین ۵ تا ۲۰ سانتیمتر (۲ و ۸ اینچ) هستند و طولی متناسب با کلید مورد نظر دارند. انتهای لوله را می توان شکل داد و صاف کرد تا یک دهانه راحت ایجاد شود یا یک دهان اضافه از هر نوع شکل و صاف شده مانند لاستیک ، یک درپوش لاستیکی با سوراخ یا موم زنبور عسل ساخته شود.

 

 

فواید نواختن این ساز در سلامتی

امروزه در برخی از کشورها از دیجریدو در علم پزشکی استفاده می‌شود. در آلمان درمانگاهی وجود دارد که برخی ناراحتی‌های تنفسی در حنجره و جمجمه، مثل خر و پف یا پریدن آب حلق در زمان خواب را با نواختن دیجریدو درمان می‌کند. این روش نتیجه‌بخش بوده و طرفداران بسیاری پیدا کرده‌است.

مطالعه ای که در سال ۲۰۰۵ در مجله پزشکی بریتانیا گزارش شد ، نشان داد که یادگیری و تمرین didgeridoo با تقویت ماهیچه ها در مجاری هوایی فوقانی به کاهش خروپف و آپنه انسدادی خواب کمک می کند و در نتیجه تمایل آنها به سقوط در هنگام خواب کاهش می یابد.

در این مطالعه ، افراد مداخله در بازی didgeridoo ، از جمله تنفس دورانی و سایر تکنیک ها آموزش دیده و تمرین کردند. از افراد کنترل خواسته شد که این ساز را نزنند. افراد قبل و بعد از دوره مطالعه برای ارزیابی اثرات مداخله مورد بررسی قرار گرفتند. در یک مطالعه کوچک در سال ۲۰۱۰ ، بهبود مدیریت آسم در نوجوانان بومی هنگام ترکیب بازی didgeridoo مشاهده شد.

همچنین از نواختن دیجریدو برای تسکین دردها استفاده می‌شود. به این صورت که دیجریدو را در نزدیکی عضو دردناک بدن می‌نوازند و معتقدند که صدای این ساز می‌تواند موجب تسکین درد شود.

اهمیت فرهنگی ساز

به طور سنتی، ساز بادی دیجریدو didgeridoo به عنوان همراهی رقص و آواز تشریفاتی و برای اهداف انفرادی یا تفریحی پخش می شد. برای مردم بومی شمال استرالیا ، ییداکی هنوز برای همراهی خوانندگان و رقاصان در مراسم فرهنگی استفاده می شود. برای مردم یولنگو ، ییداکی بخشی از کل چشم انداز و محیط فیزیکی و فرهنگی آنها است که شامل مردم و موجودات روحی است که به کشور ، سیستم خویشاوندی و زبان یولنگو ماتا تعلق دارند. این قانون به قانون یولنگو متصل است و در مراسم ، در آهنگ ، رقص ، هنرهای تجسمی و داستانها پایه گذاری شده است.

چوب های جفت ، که گاهی اوقات چنگک (در برخی از گروه های سنتی بیلما یا بیملا) نامیده می شود ، ضرب آهنگ آهنگ ها را در مراسم ایجاد می کند. ریتم didgeridoo و ضرب و شتم چنگک ها دقیق است و این الگوها برای نسل های زیادی ارائه شده است. در ژانر وانگا ، آهنگ-مرد با آواز شروع می شود و سپس بیلما را با همراهی didgeridoo آشنا می کند.

در ایران نیز چند سالی است که دوستداران موسیقی با این ساز آشنا و به نواختن آن علاقه‌مند شده‌اند. برخی گروه‌های سنتی از این ساز به‌عنوان ساز همراه در اجراهای‌شان استفاده می‌کنند که به‌دلیل تازگی و خاص بودن صدای این ساز، مورد توجه مخاطبان قرار گرفته‌ است.

«پیام رونق» که ساز بومی استرالیایی «دیجریدو» را به ایران آورده، درباره آن می‌گوید: «دیجریدو پیش از آنکه ساز محسوب شود، ابزاری برای بهتر زندگی کردن است. دیجریدو باعث قطع گفتگوی درون می‌شود چون زمانی که شما در خلوتتان آن را می‌نوازید و شروع به انجام تکنیک‌های نفس‌گیری می‌کنید و تکنیک نفس برگردان را اجرا می‌کنید، تکرار آن موتیف و افکت تبدیل به ذکر خواهد شد. این همان چیزی است که در مدیتیشن نیز وجود دارد».