آشنایی با ساز کوبه ای کاخون یا کاخن / صندوقچه سازها

موسیقی نو: ساز کوبه ای کاخون یا کاخن (به اسپانیایی: Cajón) تلفظ:[kaˈxon] نوعی ساز چوبی است. کاخن لغتی اسپانیایی به معنی جعبه، صندوق یا صندوقچه است که به نوعی ساز کوبه‌ای اطلاق می‌شود. نوازنده کاخن بر روی آن می‌نشیند و با ضربات کف دست و انگشتان که بر روی صفحه جلویی (تاپا) و صفحات کنار و بالای ساز می‌کوبد، صدا تولید می‌کند. همچنین از ابزارهای نوازندگی دِرام و دیگر سازهای پرکاشن نظیر مَلِت‌ها(mallets)، استیک‌ها(sticks) و بِراش‌ها(brushes) در نواختن کاخن هم استفاده می‌شود.

 

کاخن عمدتاً در موسیقی آفرو-پِرویی و همین‌طور سبک‌های معاصر فلامنکو و جَز(جاز) مورد استفاده قرار می‌گیرد. اصطلاح کاخن به سایر آلات کوبه‌ای جعبه‌ای شکل مورد استفاده در موسیقی آمریکای لاتین مانند cajón de rumba (مورد استفاده در موسیقی رومبای کوبایی) و cajón de tapeo (مورد استفاده در موسیقی محلی مکزیک) اطلاق می‌شود.

 

تاریخچه ساز کاخون

 

ساز کوبه ای کاخون یا کاخن که به زبان اسپانیایی به معنای جعبه است، قدمت زیادی ندارد و تاریخچه پیدایش آن کم است. در ابتدا کولی‌های اسپانیایی به همراه رقص و آواز و عضو جدا نشدنی موسیقی فلامنکو یعنی گیتار، بر روی جعبه‌های میوه ریتم اجرا می‌کردند که به مرور زمان حالت ساز گونه به خود گرفت و به کاخن امروزی تبدیل شد.

کاخن از اواخر قرن هجدهم میلادی، توسط آفرو-پرویی‌ها (آفریقایی تبارهای پرو) مورد استفاده قرار می‌گرفت. بردگان غرب و مرکز آفریقا که به آمریکا آورده شدند، اصیل‌ترین وارثان کاخن هستند.

در حال حاضر این ساز در سراسر قاره آمریکا، فیلیپین و اسپانیا رایج است. کاخن در دوران برده‌داری در کشور پرو توسعه یافت و تا سال ۱۸۵۰ به اوج محبوبیت رسید. در سال‌های پایانی قرن ۱۹میلادی نوازندگان کاخن، تغییراتی در ساختار و صدادهی این ساز بوجود آوردند. پس از دوران برده داری کاخن در بین دیگر ساکنین آمریکای لاتین از جمله سفیدپوستان (نسل‌های بعدی استعمارگران اروپایی) نیز رواج پیدا کرد…

 

موسیقی معاصر

 

در اوایل دهه ۲۰۰۰، کاخون به طور گسترده ای در سبک های موسیقی ساحلی پرو مانند تندرو ، زاماکوکا و والتز پرو ، فلامنکو مدرن اسپانیایی و سبک های خاصی از رومبای مدرن کوبا شنیده می شود. کاخون مدرن اغلب برای همراهی گیتار آکوستیک انفرادی یا پیانو استفاده می شود. cajón به سرعت در بلوز ، پاپ ، راک ، فانک ، موسیقی جهانی ، جاز و غیره محبوب می شود. این cajón اغلب هنگام اجرای در تنظیمات مینیمالیستی به عنوان یک درام باس توسط گروهها به جای یک کیت کامل درام مورد استفاده قرار می گیرد. هم به عنوان درام باس و هم به عنوان صندلی درامر عمل می کند. اگرچه گهگاه توسط برخی از گروهها به جای بودرن نواخته می شود ، اما در موسیقی محلی ایرلند ، جایی که طبل ساکت تر و با صدای بلند bodhrán سنتی با هدف یکسانی خدمت می کند و سبک نوازندگی منحصر به فردی دارد ، موسیقی محلی تبدیل نشده است. cajón همچنین در برخی از موسیقی های برتون نیز وجود دارد.

 

ساختار ساز کاخون

 

ساز کوبه ای کاخون یا کاخن جعبه ای شش وجهی و مکعب مستطیل شکل است که پنج وجه آن را از یک لایه چوب نازک به ضخامت ۳/۱ تا ۲ سانتیمتر (۵/۰ تا ۷۵/۰ اینچ) می سازند . وجه ششم (که یکی از مستطیل هاست) از یک لایه تخته سه لای نازک پوشانیده می شود . این وجه که سطح ضربه خورنده یا سر(Head) کاخون است „تاپا” (Tapa) نام دارد . در قسمت پشت کاخن (و گاهی اوقات در سمت چپ یا راست آن) حفره صدا(sound hole) قرار دارد.

صفحه چوبی „تاپا” را معمولا به طور کامل به جعبه کاخون نمی چسبانند ، به طوری که در نواحی فوقانی اش فقط در چند نقطه به کاخون متصل است. با این تمهید هنگام ضربه زدن به „تاپا” صدایی گِزمانند و خاص با افه لرزشی از کاخون به گوش می رسد .

فاکتورهایی که در خصوصیات صوتی کاخون از قبیل ارتفاع (زیری و بمی) ، حجم ، طنین و کاراکتر ویه صدای آن موثرند عبارتند از اندازه و شکل کاخون ، جنس و ضخامت چوب مورد استفاده در ساخت آن و اندازه و محل تعبیه حفره صدا.

کاخن در اصل فقط جعبه‌ای چوبی بود اما در حال حاضر امکانات بیشتری بر روی آن قرار گرفته‌است. پایه‌های لاستیکی یا پلاستیکی و انواع فنرها و اِسنرها(snares) که برای ایجاد صدایی زنگدار در داخل و پشت تاپا نصب می‌شود.

 

نوع چوبی که صفحه „تاپا” را تشکیل می دهد بسیار متنوع است و بستگی دارد به اینکه سازنده (یا سفارش دهنده) چه نوع صدایی را ترجیح می دهد .

صداهای با تنالیته پایین (بم) گرم و مطبوعند و صداهای با تنالیته بالا (زیر) واضح و درخشانند ، بدون آنکه تغییری در ویژگیهای صوتی کاخون از نظر کاراکتر ایجاد شود . برای ساخت صفحه „تاپا” معمولا از چوبهای درخت گیلاس ، ماهون و افرا استفاده می کنند ؛ در حالیکه بقیه قسمتهای کاخون را از چوب کاج ، صنوبر و یا سایر چوبهای سفید مرغوب می سازند .

اخیراً یک پرکاشنسیت پرویی به نام روبرتو چینو بولانیوس (Roberto chino Bolanos) یک کاخون از جنس پلِکسی گلاس (Plexiglass) ابداع نمود که پلِکسی کاخون (Plexicajon) نام دارد.بدنه شفاف این کاخون از کاخون سنتی بزرگتر و سنگین تر است و حجم صدای آن اندکی از کاخون سنتی بیشتر می باشد . کریس نیسِن (Chris Nissen) سازنده درام است و مبدع چند نوع کاخون قابل حمل درام های وی با نام „Slapdrum” از شهرت جهانی برخوردارند .

ساختمان ساز مکعبی چوبی است که نوازنده روی آن نشسته و به قسمت جلویی ساز که با پیچ به بدنه متصل شده است ضربه وارد میکند . که در پشت این صفحه ۳ سیم از سیمهای گیتار با فاصله قرار دارد که از ارتعاش چوب به صدا در می آید و صدای چوب را تبدیل به صدای زنگ دار می کند . این ساز نیز در موسیقی سنتی استفاده نمی شود و در کار های کلاسیک ، پاپ، جز ، فلامینکو ، و تلفیقی استفاده می شود . فرا گیری این ساز برای کسانی که تمبک و دف زده اند ساده تر می باشد.

انواع کاخن

در حال حاضر دو نوع ساز کوبه ای کاخون در بازار وجود دارد:

۱. کاخن‌های ثابت

کاخن‌های ثابت دارای فنر یا سیم گیتار هستند. این نوع ساز صدای یکنواختی تولید می‌کند و قابلیت تنظیم ندارد. اما این ویژگی ربطی به حرفه‌ای بودن و یا نبودن ساز ندارد و برند‌های بسیار معروف دنیا نیز از این مدل ساز‌ها بسیار تولید و به بازار عرضه می‌کنند.

 

۲. کاخن‌های رگلاژی

این نوع کاخن دارای فنر یا سیم گیتار هستند، ولی قابلیت تغییر صدارا نیز دارند. این مدل ساز‌ها در نوع فنری قابلیت شل شدن فنر و پخش شدن صدای چوب، و در نوع سیمی قابلیت کوک شدن همانند گیتار برای زیر و بم شدن صدا را دارند.

 

کاربرد‌های ساز کاخن

 

بهترین سازندگان این ساز در کشور پرو هستند و از این ساز در موارد زیر استفاده می‌شود.

• کاخن برای ریتم در اکثر سبک‌‌های موسیقی کاربرد دارد.
• یکی از ابزار‌های نوازندگی دِرام و دیگر ساز‌های پرکاشن نظیر مَلِت‌ها (mallets)، استیک‌ها (sticks) و بِراش‌ها (brushes) است.
• این ساز در موسیقی آفرو-پِرویی و همچنین سبک‌های معاصر فلامنکو و جَز (جاز) مورد استفاده قرار می‌گیرد. اولین باری که از کاخن در سبک فلامنکو استفاده شد در دهه ۱۹۷۰ میلادی توسط پاکودولوسیا بود. وی طی سفری که به پرو داشت از پرکاشنیست بزرگ پرو، “کائیترو سوتو” (Caitro Soto)، یک کاخن هدیه گرفت و با خود به اسپانیا برد.
• همچنین کاخن به خاطر صدای ویژه‌اش در بسیاری از سبک‌ها کاربرد دارد. مثلا در کوبا، نواحی ساحلی پرو، همراه با سبک‌های موسیقایی “توندِرو” (Tondero)، “ساما کوئه کا” (Zamacueca)، والس پرویی، فلامنکوی مدرن و غالب گونه‌های رومبا از آن استفاده می‌کنند.

نام برخی دیگر از هنرمندان و گروه‌هایی که از این ساز استفاده کردند، عبارت است از:

مت کروگر، جنیفر لوپز، ریکی مارتین، Ansastacia , Los Lobos , Fleetwood Mac , The Dixie Chicks، گلوریا استفان، اغلب گروه‌های پاپ، رومبا، راک و فلامنکوی اسپانیایی در اجرا‌های صحنه‌ای، تلویزیونی، کنسرت‌ها و حتی در ضبط استودیویی آلبوم‌های خود از کاخن استفاده می‌کنند.

 

نواختن ساز کاخون

نوازنده درکنار جعبه می نشیند و آن را در زاویه ای کج می کند در حالی که سرش را بین زانوها قرار می دهد. نوازنده سازهای کوبه ای می تواند کناره ها را با بالای کف دست و انگشتان خود برای صداهای اضافی بنوازد. برخی از سازهای کوبه ای یک پدال طبل باس را به این ساز وصل می کنند و آنها را قادر می سازد تا با یک پا آن را بنوازند.

 

 

ساز کوبه ای کاخون یا کاخن نه تنها با دست ، بلکه با برس های پلاستیکی و فلزی نیز نواخته شده است ، همانطور که برای کیت های درام استفاده می شود ، به عنوان مثال: با تکنیک قلم ، توسعه یافته توسط پاتریزیو میگلیارینی ، که به نوازنده اجازه می دهد ریتم های جاز و فانکی را با تمامیت و کامل اجرا کند با استفاده از برس های فلزی ، غنای پویا نزدیک به طبل است. یکی دیگر از روش های نواختن کاخون استفاده از یک پدال طبل باس معمولی است ، بنابراین کاخون را به یک ساز کوبه ای غیرمستقیم تبدیل می کند که می توان با پا نواخت. این به نوازنده این امکان را می دهد که آن را درست مانند یک طبل پدال باس بکوبد ، بنابراین دست ها (و یک پای دیگر) برای نواختن سازهای دیگر آزاد است. از طرف دیگر ، این حالت استاندارد نواختن cajón-player را نیز محدود می کند ، زیرا هنگامی که کاخون  cajón روی زمین قرار می گیرد ، در مکان درام باس ، برای نوازنده سخت است که با دست خود به آن ضربه بزند.

 

کاخن در ایران

امروزه از این ساز در بسیاری از ارکستر‌ها و گروه‌های موسیقی استفاده می‌کنند. در خصوص آموزش این ساز کتابی با عنوان «شیوه نوازندگی کاخن» توسط محمدرضا رئیسی تالیف و منتشر شده است. در این کتاب روش‌های استاندارد آموزشی و اصول و تکنیک‌های نواختن ساز را ارائه داده‌اند. همچنین ریتم‌های رایج و اصلی دنیا در این کتاب نیز آورده شده است.